Εισαγωγή στα Ομηρικά Έπη

Εισαγωγή στα Ομηρικά Έπη from iordanaki2

Εισαγωγή στα Ομηρικά Έπη

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ-ΟΔΥΣΣΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Καθηγήτρια: Ιορδανάκη Μαρία

ΕΠΟΣ (< ἒπω= λέγω) : σημαίνει λόγος , αφηγηματικό ποίημα (με περιεχόμενο ηρωικό, διδακτικό, φιλοσοφικό κλπ)

ΗΡΩΙΚΟ ΕΠΟΣ

Το παλαιότερο είδος έπους είναι το ηρωικό (σ’ αυτό ανήκουν και τα ομηρικά)

Βασικά του γνωρίσματα:

- Αφηγείται τα κατορθώματα των ηρώων (όχι κοινών ανθρώπων) αλλά και πράξεις των θεών- ἔργα ἀνδρῶν τε θεῶν τε.

- Μιλά για ένα ένδοξο , μακρινό μυθοποιημένο παρελθόν, πολύ ανώτερο από το παρόν του ποιητή (ιδανικό παρελθόν ηρώων).

- Εκφράζει (αρχικά προφορικά) τις αντιλήψεις μιας ολόκληρης κοινωνίας και όχι μόνο του ποιητή. (όπως τα δημοτικά τραγούδια)

- Η γλώσσα είναι συνήθως ιωνική διάλεκτος (κατανοητή σχεδόν σε όλους).

- Αρχικά τα τραγουδούσαν αοιδοί με συνοδεία φόρμιγγας (κιθάρα), ενώ μετά τον 8^ο αι πχ οι ραψωδοί τα απαγγέλουν (κρατώντας ένα ραβδί)

- Ακούγονταν κυρίως σε παλάτια βασιλιάδων, σε δημόσιους χώρους αλλά και σε επίσημες γιορτές.

ΕΠΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ (ΚΥΚΛΙΑ ΕΠΗ): συστηματοποίηση ηρωικού παρελθόντος από τη δημιουργία του κόσμου μέχρι το θάνατο του Οδυσσέα)

- Αργοναυτικός

- Θηβαϊκός

- Τρωικός (Ιλιάδα, Οδύσσεια, Κύπρια, Αιθιοπίς, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου πέρσις, Νόστοι, Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία)

Σώθηκαν ολόκληρα μόνο η Ιλιάδα και η Οδύσσεια.

-Ιλιάδα: Γράφτηκε πριν από την Οδύσσεια, αποτελείται από 15.693 στίχους , και εξιστορεί τα πολεμικά γεγονότα των 51 τελευταίων ημερών του Τρωικού πολέμου (με κεντρικό θέμα το θυμό του Αχιλλέα).

- Οδύσσεια: Αποτελείται από 12.110 στίχους και εξιστορεί τις τελευταίες 41 ημέρες πριν την επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη (κεντρικό θέμα ο νόστος= επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη,  μετά από 10 χρόνια πολέμου και άλλα 10 χρόνια περιπλάνησης )

ΧΡΟΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΙΚΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ

Αρχές επικής ποίησης : 2000 πχ.

Συνεχίστηκε τη μυκηναϊκή εποχή (1600-1100 πχ) από τους αοιδούς.

Κορυφώθηκε τα γεωμετρικά χρόνια (1100-700πχ) από ραψωδούς. Την εποχή  αυτή παρακμάζουν τα μυκηναϊκά κέντρα (κάθοδος Δωριέων) και οι κάτοικοι τους μεταναστεύουν στη δυτική Μικρά Ασία, όπου τραγουδούν με νοσταλγία τα κατορθώματα των ηρώων του ελλαδικού χώρου, εμπλουτίζοντας την παράδοση με νέα στοιχεία (πχ περιπέτειες ναυτικών).

ΟΜΗΡΙΚΑ ΕΠΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ

Αν και τα ομηρικά έπη μιλούν για ένα ένδοξο παρελθόν (Τρωικός πόλεμος-12^ος πχ) γράφτηκαν τον 8^ο πχ. Δημιουργός τους είναι, κατά πάσα πιθανότητα, ο Όμηρος. Συνδυάζουν πληροφορίες και στοιχεία από τη μυκηναϊκή εποχή με άλλα της Γεωμετρικής εποχής  (αναχρονισμοί). Στόχο έχουν να τέρψουν (να ευχαριστήσουν) το κοινό και όχι να θεωρηθούν αντικειμεν. ιστορικές πηγές.

ΟΙ ΡΑΨΩΔΟΙ ΚΑΙ Ο ΟΜΗΡΟΣ

Μετά τον Όμηρο τελειώνει η δημιουργική περίοδος της επικής ποίησης. Οι επόμενες γενιές ποιητών ονομάζονται ραψωδοί. Ίσως να είναι ο πρώτος που κράτησε ραβδί. Πάντως φαίνεται ότι και ο Όμηρος ταξίδευε από τόπο σε τόπο, για να απαγγείλει τα ποιήματά του. Πιστεύεται ότι έζησε κατά τον 8^ο αι π.Χ στην Ιωνία, ενώ επτά πόλεις τον διεκδικούν (πιθανότατα Σμύρνη ή Χίος).

Η παράδοση τον ήθελε τυφλό, πράγμα μάλλον απίθανο.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΑΟΙΔΩΝ – ΡΑΨΩΔΩΝ

ΑΟΙΔΟΙ (ᾂδω= τραγουδώ)	ΡΑΨΩΔΟΙ (ῥάπτω+ ᾠδή)
- Προομηρική εποχή - τραγουδούν τα έπη με φόρμιγγα/κιθάρα - Συνθέτουν νέα τραγούδια (αυτοσχέδια) με τη βοήθεια της Μούσας (ταλέντο, εκπαίδευση από παλαιότερους, στερεότυπες εκφράσεις-θέματα) - ζουν κυρίως σε παλάτια βασιλιάδων (τόσο περιζήτητοι, που κάθε ανάκτορο έχει τον αοιδό του.	- τέλος 8ου αι - απαγγέλουν ρυθμικά με ραβδί (σύμβολο εξουσίας δοσμένης από το θεό) - Αποστηθίζουν παλιά έργα - είναι οργανωμένοι σε συντεχνίες, δηλαδή επαγγελματικά σωματεία και ταξιδεύουν από τόπο σε τόπο, παίρνοντας μέρος σε ραψωδικούς αγώνες

ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΟΜΗΡΙΚΩΝ ΕΠΩΝ

Αν και λέγεται πως κατά τη σύνθεση ο Όμηρος χρησιμοποίησε πρώτος τη γραφή, ωστόσο η επίσημη καταγραφή τους έγινε στην Αθήνα κατά τον 6^ο αι π.Χ (εποχή του τύραννου Πεισίστρατου ή του γιου του Ίππαρχου), για να υποχρεώνονται οι ραψωδοί να απαγγέλουν στα Παναθήναια μια ″επίσημη” εκδοχή τους. Τον 3^ο αι πχ ο Ζηνόδοτος , ο Εφέσιος χώρισε τα ομηρικά έπη σε 24 ραψωδίες (με κεφαλαία γράμματα της αλφαβήτου για την Ιλιάδα – Α έως Ω- και μικρά για την Οδύσσεια- α έως ω)

ΔΙΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ΟΔΥΣΣΕΙΑΣ ΣΕ 3 ΜΕΡΗ

- ΤΗΛΕΜΑΧΕΙΑ (ραψωδίες α-δ)

- ΝΟΣΤΟΣ ( ραψωδίες ε-ν)

- ΜΝΗΣΤΗΡΟΦΟΝΙΑ (ραψωδίες ν-ω)

                              

Πρόλογος 2η σκηνή

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 2η ΣΚΗΝΗ (στ. 83-191)

Μορφή: δραματοποιημένος διάλογος (ανάμεσα στον Τεύκρο-Ελένη)

ΔΟΜΗ 2^ΗΣ ΣΚΗΝΗΣ (83-195)

·         83-120 : Είσοδος Τεύκρου- αντίδραση – ταυτότητα του

·         121-169: Πληροφορίες Τεύκρου για Τροία-Έλληνες-Ελένη

·         170-191: Σκοπός ταξιδιού Τεύκρου-αποχώρηση του

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΣ ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΣΚΗΝΗΣ ΜΕ ΤΟΝ ΤΕΥΚΡΟ                                

- Συμβάλλει στην οικονομία του δράματος και εντείνει τη δραματικότητα.

- Συμπληρώνει την προϊστορία της δράσης (μονόλογος 1^ης σκηνής) με απαραίτητες πληροφορίες. Η Ελένη ενημερώνεται για όσα συμβαίνουν στην Τροία και Σπάρτη.

- Επιτείνει την τραγικότητα της Ελένης (επιβεβαίωση μίσους, αυτοκτονία Λήδας, άγνωστη τύχη αδελφών της, τύχη Μενέλαου κλπ)-Εντείνει τον έλεο και το φόβο.

- Η απόλυτη σιγουριά του Τεύκρου πως η Ελένη βρίσκεται στην Τροία (στ. 141-146) μας προϊδεάζει για την άρνηση (στη συνέχεια του έργου) του Μενέλαου να πιστέψει πως θα έχει μπροστά του την πραγματική Ελένη.

- Προβάλλεται η μαντική ικανότητα της Θεονόης και προικονομείται ο σημαντικός ρόλος που θα διαδραματίσει.

ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΛΕΓΕΙ Ο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΤΟΝ ΤΕΥΚΡΟ;

- Είναι από τους λίγους ξακουστούς Έλληνες που επέστρεψαν από την Τροία.

- Βίωσε τη φρίκη του Τρωικού πολέμου και μισεί την Ελένη (Έλληνες και Τρώες) γιατί ενώ γύρισε νικητής ακόμα πλήττεται από τον πόλεμο.

- Κατευθυνόμενος για την Κύπρο είναι λογική η στάση του  στην Αίγυπτο.

- Η περιπέτεια του Τεύκρου παρουσιάζει κοινά στοιχεία με της Ελένης (βλ.κάτω)

- Η εμφάνιση του μπορεί να συνδέεται με τα πολιτικά γεγονότα της εποχής

(ο Τεύκρος είναι μυθικός πρόγονος του βασιλιά της Κύπρου Ευαγόρα Α΄,  πιστός σύμμαχος των Αθηναίων σε μια τέτοια δύσκολη περίοδο)

ΚΟΙΝΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΕΥΚΡΟΥ-ΕΛΕΝΗΣ

- Η μοίρα τους καθορίστηκε από μια κρίση (περί της καλλίστης-όπλα Αχιλλέα) και η ιστορία τους εκτυλίσσεται γύρω από τον ίδιο πόλεμο (Τρωικός).

- Ο Τεύκρος είναι μισητός από τον πατέρα του και η Ελένη από Έλληνες και Τρώες.

- Κατηγορείται άδικα από τον πατέρα του για την αυτοκτονία του αδελφού του Αίαντα, ενώ η Ελένη θεωρείται άδικα υπεύθυνη για τον Τρωικό πόλεμο.

- Είναι και οι δύο εξορισμένοι (ο ένας στην Κύπρο ή άλλη στην Αίγυπτο)

- Θα συμβουλευτούν και οι δύο τη Θεονόη.

- Έχουν λάβει θετικούς χρησμούς από Απόλλωνα και Ερμή αντίστοιχα ( ίδρυση Σαλαμίνας Κύπρου από Τεύκρο και επιστροφή της Ελένης με Μενέλαο στη Σπάρτη).

ΤΕΥΚΡΟΣ

ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 2^ΗΣ ΣΚΗΝΗΣ

Ήθος

·         Προσωπικότητα του Τεύκρου : είναι αριστοκρατικής γενιάς, σπουδαίος τοξότης,

γενναίος πολεμιστής, υπακούει στους χρησμούς, στην πατρίδα του θεωρείται «μολυσμένος» και είναι κοινωνικά απόβλητος, επειδή παραβίασε τους κανόνες του κώδικα τιμής των ευγενών. Όμως διαθέτει ευθιξία και αίσθημα αξιοπρέπειας, αποδέχτηκε την ευθύνη και την ποινή του. Ακόμα παρουσιάζεται παρορμητικός (παρασύρεται από τα αισθήματα του και οδηγείται σε βίαιες συμπεριφορές), εύπιστος και ως ένα βαθμό αφελής (δεν προβληματίστηκε από την παρουσία μιας τόσο όμορφης γυναίκας, εύκολα υιοθετεί την ιδέα της ομοιότητας και η βεβαιότητα του δεν κλονίζεται ούτε από τους υπαινιγμούς της Ελένης).

·         Συναισθήματα του Τεύκρου : νιώθει τραγικό θύμα του πολέμου, ταπεινωμένος,

δυστυχισμένος, ανασφαλής και άσβεστο μίσος για τον υπαίτιο(Ελένη).

·         Στοιχεία της προσωπικότητας της Ελένης: διπλωμάτισσα, ξέρει να ελίσσεται,

αρνείται την ταυτότητά της γιατί ξέρει ότι οι προκαταλήψεις δεν ξεριζώνονται εύκολα, ευφυής, εκμεταλλεύεται την αφέλεια του Τεύκρου, θέτει έντεχνα ερωτήσεις και φτάνει στην αλήθεια. Υποφέρει με τη σκέψη ότι ο άντρας της είναι νεκρός (χάνεται και η δική της ελπίδα επιστροφής), με την ιδέα ότι η μητέρα της πέθανε εξαιτίας της από ντροπή. Τέλος ανησυχεί για τα δυο αδέλφια της.

Διάνοια

1.Πώς εξελίσσεται το παιχνίδι γνώσης – άγνοιας, αλήθειας – φαινομένων;

Η Ελένη γνωρίζει την αλήθεια, αλλά αγνοεί τις συνέπειες της. Αντίθετα ο Τεύκρος ζει στην ψευδαίσθηση, αλλά γνωρίζει τα γεγονότα. Η σκέψη του Τεύκρου είναι δέσμια στη «θωριά» της κακούργας γυναίκας. Η Ελένη προσπαθεί να κλονίσει τη βεβαιότητα του, προβάλλοντας με μετριοπάθεια το σκεπτικισμό της απέναντι στη γνώση των αισθήσεων. Στην αρχή δίνει θρησκευτική διάσταση στο επιχείρημά της (θεόσταλτη πλάνη). Ο Τεύκρος δεν συλλαμβάνει τον υπαινιγμό. Έπειτα δίνει φιλοσοφική διάσταση στην αμφισβήτησή της (στιχ. 145). Ο Τεύκρος αμετάπειστος. Και οι δύο εκφράζουν την ίδια άποψη: με το νου γνωρίζουμε την αλήθεια. Για τον Τεύκρο όμως πηγή της γνώσης είναι η εμπειρία, ενώ για την Ελένη ο προβληματισμός και η αναζήτηση.

Όμως και η ίδια η Ελένη, όταν άκουσε για την εξαφάνιση του Μενέλαου, αφήνει να την παρασύρει η στενοχώρια και η σκέψη της εγκλωβίζεται σε ακούσματα και φήμες. Δεν προβληματίζεται για την αλήθεια, αλλά θρηνεί.

2. Αντιπολεμικό μήνυμα: Στον πόλεμο δεν υπάρχουν νικητές (στ.130)

3. Φιλοξενία: Η παρουσία σε ξένη χώρα προσφέρει στον ξένο άσυλο και προστασία αλλά και ο ίδιος πρέπει να σεβαστεί τη χώρα και τους κατοίκους της (στ. 93-95)

Όψις

- Στ. 83-85 : Εκτενέστερη περιγραφή του παλατιού (στοές, θριγκός)

- στ. 94:  σαΐτα, στοιχείο σκευής

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Πώς αντιδρά ο ξένος όταν βλέπει την Ελένη;

2. Ποιος είναι και από πού έρχετα; Πώς βρέθηκε στην Αίγυπτο;

3. Ποιες πληροφορίες δίνει ο Τεύκρος στην Ελένη (Τροία, Έλληνες, οικογένεια)

4. Επιτείνεται η τραγικότητα της Ελένης;

5 Ποιος είναι ο σκοπός του ταξιδιού του Τεύκρου;

6. Τι ζητάει από την Ελένη και πως απαντά αυτή;

7. Να εντοπίσετε σημεία με τραγική ειρωνεία.

Πρόλογος 1η σκηνή

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ 1η ΣΚΗΝΗ (στ. 1-82)

ΓΕΝΙΚΑ

Πρόλογος: ανήκει στα κατά ποσόν μέρη της τραγωδίας (επικά-διαλογικά) και σημαίνει τον πρώτο λόγο του ηθοποιού. Στα παλαιότερα έργα δεν υπήρχε και η τραγωδία άρχιζε με την Πάροδο (το πρώτο άσμα του Χορού).

Μορφή: αφηγηματικός μονόλογος ή δραματοποιημένος διάλογος

Λειτουργία: Ενημερώνει τους θεατές για τον τόπο-πρόσωπα-μύθο. ↓

Συγκεκριμένα ο Ευριπίδης τονίζει το χώρο δράσης καθώς οι θεατές νομίζουν ότι η

Ελένη βρίσκεται στην Τροία.

ΔΟΜΗ 1^ΗΣ ΣΚΗΝΗΣ (1-82)

·         1-18 : Γενεαλογία του Πρωτέα  και τόπος δράσης (Φάρος Αιγύπτου)

·         19-25: Ταυτότητα Ελένης

·         26-59: Ιστορία-βάσανα Ελένης στο παρελθόν

·         60-82: Βάσανα Ελένης στο παρόν

ΚΑΤΑ ΠΟΙΟΝ ΜΕΡΗ 1^ΗΣ ΣΚΗΝΗΣ ΠΡΟΛΟΓΟΥ

ΗΘΟΣ : Προσωπικότητα Ελένης : 1. είναι από αριστοκρατική γενιά (ίσως και θεϊκής καταγωγής) 2. υπερβολικά ωραία (αλλά δυστυχισμένη) 3. αφοσιωμένη στο σύζυγό της 4. αθώα παρά τα όσα την κατηγορούν (τραγικό πρόσωπο) 5.σεμνή, ευσυνείδητη (νιώθει ενοχές)6. μαχητική (προσπαθεί να προφυλάξει την τιμή της). Η ζωή της έχει καθοριστεί από τις απάτες των θεών. Από την άλλη υπάρχει και η άλλη της όψη, το είδωλό της που έχει τα γνωρίσματα που της έδωσε η παράδοση : χωρίς ηθικούς φραγμούς, άπιστη και καταστροφική, που διασύρεται από όλους.

Τα συναισθήματα της Ελένης : περηφάνια για την καταγωγή της, θλίψη και απόγνωση για το διαχωρισμό της ύπαρξής της και το διασυρμό της, βαθύ πόνο για τον πόλεμο και τα αθώα θύματά του, αίσθημα ενοχής παρά την αθωότητά της (γι’ αυτό απολογείται), αγάπη για το Μενέλαο, οίκτο για τον Πάρη, σεβασμό στον Πρωτέα, απέχθεια για το Θεοκλύμενο. Νιώθει πως η ζωή της δεν έχει νόημα, αλλά σαν άνθρωπος ελπίζει (Ερμής).

Είναι η Ελένη τραγικό πρόσωπο που προκαλεί τον έλεο;                                                                                     

Ναι, γιατί : α) είναι εγκλωβισμένη στα παιχνίδια των θεών. Τη μοίρα της καθόρισαν δυνάμεις που δεν ελέγχει (Αφροδίτη, Ήρα, Δίας) και που για τα δικά τους κίνητρα μετέτρεψαν το όνομα της σε συνώνυμο ολέθρου, β) όλοι τη θεωρούν υπεύθυνη ενός πολυαίμακτου πολέμου και τη βρίζουν έτσι ενώ είναι αθώα, λογίζεται και νιώθει ένοχη, γ) ο Θεοκλύμενος την έφερε σε τραγικό αδιέξοδο.

Όψη

Στη σκηνή δίνεται ο χώρος της δράσης και υπάρχουν σκηνοθετικές και σκηνογραφικές ενδείξεις :

·         στιχ. 1 «Να ο Νείλος» : δε γνωρίζουμε αν υπήρχε κατά την παράσταση

κάποια ζωγραφική απεικόνιση ποταμού ή αν ο ποιητής με τη φράση αυτή εξάπτει τη φαντασία των θεατών.

·         στιχ. 56 «μ’ έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια»: μπροστά στους θεατές

ορθώνεται η πρόσοψη των ανακτόρων του Πρωτέα.

·         στιχ. 78-79 «στου Πρωτέα το μνήμα ετούτο»: κάπου εκεί βρίσκεται ένας μεγαλοπρεπής τύμβος, μνήμα του Πρωτέα.

Διάνοια

Ο Ευριπίδης βάζει τους ήρωες του να φιλοσοφούν (από σκηνής φιλόσοφος) εκφράζοντας έμμεσα τις δικές του αντιλήψεις- απόψεις :

·         Αμφισβήτηση, σκεπτικισμός και αμφιβολία για τους μύθους και τους

θεούς (αμφισβήτηση θεϊκής καταγωγής Ελένης, κατακρίνει τους θεούς πχ ταπεινά κίνητρα Ήρας, αμφισβητεί τη θρησκεία πχ Νείλος και όχι βροχή Δία)

·         Η διάκριση της ουσίας από τα φαινόμενα, της αλήθειας από την

εντύπωση, του είναι από το φαίνεσθαι. Γενικά αμφισβητείται το κύρος της ανθρώπινης γνώσης, αφού οι άνθρωποι πιστεύουν σε ό,τι  ακούν και βλέπουν χωρίς να αναρωτιούνται αν είναι αληθινό. (στ. 39-43, 50-52, 59-62,81-82)

·         Αντιπολεμικό μήνυμα, ότι δηλαδή οι πόλεμοι γίνονται για το τίποτα, για

ένα φάντασμα.

·         Αιτία για τον Τρωικό πόλεμο όχι η αρπαγή Ελένης (47-49)

·         Η ιδέα ότι η ομορφιά είναι καταστροφική (στ. 32)το υπερβολικό, το πέραν του μέτρου οδηγεί στη συμφορά.

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Ποιες πληροφορίες αντλούμε για τον τόπο, πρόσωπα, μύθο;

2. Ποια είναι γυναίκα του Πρωτέα και ποια τα παιδιά του;

3. Ποια η καταγωγή και ποιοι οι γονείς της Ελένης;

4. Πώς ξεκίνησαν τα βάσανα της Ελένης (κρίση περί της καλλίστης);

5. Γιατί θύμωσε η Ήρα με τον Πάρη και σε ποιες ενέργειες προέβη;

6. Πώς συνέβαλε ο Δίας στην επιδείνωση των βασάνων της;

7. Πώς βρέθηκε στην Αίγυπτο η Ελένη

8. Τι άποψη έχουν οι Έλληνες για την Ελένη;

9. Πώς παρουσιάζεται η Ελένη στον Ευριπίδη;

10. Ποια νέα απειλή αντιμετωπίζει η Ελένη;

11. Είναι τραγικό πρόσωπο; Γιατί;

12. Σε ποιους στίχους έχουμε αντίθεση του είναι-φαίνεσθαι;

13. Ποιες απόψεις του Ευριπίδη προβάλλονται έμμεσα;

14. Να αποδώσετε περιληπτικά το περιεχόμενο της 1^ης σκηνής.

Διαφωτισμός

ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΣ

Καθηγήτρια:Ιορδανάκη Μαρία

ΟΡΙΣΜΟΣ

Με τον όρο ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟ εννοούμε το κίνημα (πνευματικό-πολιτικό-κοινωνικό) Ευρωπαίων διανοούμενων (αστών), που πρωτοεμφανίστηκε στην Αγγλία στα τέλη του 17^ου αι., κορυφώθηκε στη Γαλλία τον 18αι. και εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη και έξω απ’ αυτήν. Βασικές πεποιθήσεις των διαφωτιστών ήταν:

- Κριτική κάθε υφιστάμενης (υπάρχουσας) γνώσης

- Απόρριψη αυθεντίας και απαλλαγή από προκαταλήψεις.

- Χρήση του ορθού λόγου (λογικής) για την ερμηνεία του κόσμου.

- Πίστη στην συνεχή πρόοδο του ανθρώπου

- Τελικός στόχος ήταν η αληθινή γνώση, η ελευθερία και η ευτυχία.

ΚΥΡΙΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

- Τζον Λοκ

- Ζαν Ζακ Ρουσό

- Βολτέρος

- Μοντεσκιέ

- Ντιντερό και Ντ’ Αλαμπέρ (Εγκυκλοπαιδιστές)

ΠΟΛΙΤΙΚΗ	ΘΡΗΣΚΕΙΑ	ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ	ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
1.Φυσικά δικαιώματα (ζωής, ιδιοκτησίας, ισονομίας,ελευθερία) 2.Κοινωνικό συμβόλαιο(ανάμεσα στο κράτος και το λαό-Λοκ) 3.Η εξουσία στα χέρια του λαού-γενική βούληση Ρουσώ) 4.Διάκριση εξουσιών (δικαστική, εκτελεστική, νομοθετική-Μοντεσκιέ	1. Ντεϊσμός 2. Κάποιοι άθεοι 3. Αυστηρή κριτική κατά του φανατισμού της καθολικής εκκλησίας. 3. Ανεξιθρησκία	1.Μέσο διασφάλισης συνεχούς προόδου. 2. Ο δάσκαλος πρέπει να οδηγεί το μαθητή στις απαντήσεις ("Αιμίλιος"-Ρουσώ) 3. Εγκυκλοπαίδεια (Ντιντερό- Ντ’ Αλαμπέρ)	Οικονομικός φιλελευθερισμός (φυσιοκρατία όχι μερκαντιλισμός- Κενέ, Σμιθ)

ΔΙΑΔΟΣΗ ΙΔΕΩΝ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

- Πεφωτισμένη Δεσποτεία (παραλλαγή απόλυτης μοναρχίας):Κάποιοι μονάρχες εφάρμοσαν μερικές αρχές του Διαφωτισμού (περιορισμός προνομίων αριστοκρατίας, ενίσχυση Γραμμάτων, μέτρα κοινωνικής πρόνοιας).

- Αρχικά οι διαφωτιστικές ιδέες διαδόθηκαν στα ανώτερα μορφωμένα στρώματα αλλά με την εκλαΐκευση βιβλίων και τα ευρύτερα τμήματα της κοινωνίας ήρθαν σε επαφή με τον επιστημονικό λόγο (Ευρώπη και έξω απ΄αυτήν).

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Τι ονομάζουμε Διαφωτισμό και ποιες είναι οι βασικές θέσεις των Διαφωτιστών;

2. Να αναφέρετε τους σημαντικότερους Διαφωτιστές.

3. Ποια κοινωνική τάξη εξυπηρετεί ο Διαφωτισμός και γιατί;

4. Ποια δικαιώματα πρέπει να έχουν όλοι οι άνθρωποι, σύμφωνα με το Διαφωτ.;

5. Να περιγράψετε το κοινωνικό συμβόλαιο του Τζ. Λοκ.

6. Ποιες είναι οι πολιτικές απόψεις του Ρουσό (γενική βούληση);

7. Ποια πολιτική λύση προτείνει ο Μοντεσκιέ;

8. Ποια από τις παραπάνω πολιτικές θέσεις θεωρείτε σωστότερη;

9. Τι ονομάζουμε πεφωτισμένη δεσποτεία;

10. Ποια ήταν η σχέση των διαφωτιστών με τη θρησκεία;

11. Ποια η σημασία της εκπαίδευσης για τους διαφωτιστές;

12. Φυσιοκρατία, οικονομικός φιλελευθερισμός (ανάλυση όρων).

13. Τι ήταν η Εγκυκλοπαίδεια; Ποιοι οι πρωτεργάτες;

Ενότητα 1η

ΙΣΤΟΡΙΑ ΝΕΟΤΕΡΗ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΗ

1Η ΕΝΟΤΗΤΑ: ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ 17ος – 18ος αι.

Καθηγήτρια : Ιορδανάκη Μαρία

Σημαντικές μεταβολές κατά τον 17^ο και 18^ο αι.

1)Οικονομικές

- Αύξηση πληθυσμού: βελτίωση σοδειών, περιορισμός επιδημιών και πολέμων.

- Αγροτική επανάσταση: Μεταβολές στην αγροτική οικονομία (δημιουργία μεγάλων αγροκτημάτων, νέες μέθοδοι καλλιέργειας, χρήση μηχανημάτων)

- Ανάπτυξη εμπορίου (τριγωνικό εμπόριο Ευρώπης-Αφρικής-Αμερικής) με αποτέλεσμα τη συσσώρευση κεφαλαίου στους ευρωπαίους επιχειρηματίες

- Βιομηχανική επανάσταση (πρώτη φάση 1750-1780, Μ.Βρετανία): α)αύξηση ζήτησης προϊόντων β)ύπαρξη επιχειρηματιών με κεφάλαιο γ) ανεργία αγροτών εξαιτίας της αγροτικής επανάστασης, οι οποίοι καταφεύγουν για δουλειά στις πόλεις δ)εισαγωγή νέων μηχανών (τυποποίηση) με την ανάπτυξη των επιστημών

ε) δημιουργία πρώτων εργοστασίων.

2)Κοινωνικές μεταβολές

- Διαμόρφωση τριών (3) τάξεων : α)ευγενείς-κλήρος β)αστοί (βιομήχανοι,τραπεζίτες,μεγαλέμποροι) γ) εργάτες, αγρότες.

- Η αστική τάξη ενισχύει τη θέση της καθώς αποκτά πλούτο από το εμπόριο και τη βιομηχανία. Η αριστοκρατία προσπαθεί να κρατήσει τα προνόμια της (μεγαλογαιοκτήμονες). Οι κατώτερες τάξεις ζουν σε άθλιες συνθήκες.

- Έντονες κοινωνικές ανισότητες-άνιση κατανομή πλούτου- ανεργία

3)Πολιτική κατάσταση (παραμένει στάσιμη)

Σχεδόν σε όλη την Ευρώπη επικρατεί η απόλυτη μοναρχία (βασιλιάς) και τα προνόμια διατηρούν μόνο οι αριστοκράτες με εξαίρεση την Αγγλία, όπου οι οικονομικά ισχυροί αστοί κερδίζουν κάποια προνόμια.

4)Επιστήμες

- Πρόοδος φυσικών επιστημών από το 17^ο αι. Κίνημα Διαφωτισμού: απελευθέρωση από προκαταλήψεις του Μεσαίωνα. Λογική εξήγηση του κόσμου.

 -Φράνσις Μπέικον (Βάκων): αξία  πειράματος

- Ρενέ Ντεκάρτ (Καρτέσιος): συστηματική αμφιβολία οδηγεί στη γνώση.

- Τζον Λοκ: οι άνθρωποι έχουν φυσικά δικαιώματα (ζωή, ελευθερία, περιουσία)

- Ισαάκ Νιούτον (Νεύτων): θεωρία παγκόσμιας έλξης, φυσικοί νόμοι στο σύμπαν.

Ερωτήσεις

1. Τι εννοούμε ακριβώς με τον όρο "αγροτική επανάσταση" ;

2. Ποιες ήταν οι απαραίτητες προϋποθέσεις για τη Βιομηχανική Επανάσταση;

3. Ποιες κοινωνικές τάξεις διαμορφώνονται και σε ποια οικονομική κατάσταση βρίσκεται η καθεμιά από αυτές;

4. Ποιο πολίτευμα επικρατεί στην Ευρώπη και ποιοι διατηρούν προνόμια;

5. Ποιους πρωτοπόρους των φυσικών επιστημών γνωρίζετε και ποιες είναι οι βασικές θέσεις τους;

"Cogito ergo sum" ( αμφιβάλλω, άρα υπάρχω), Καρτέσιος

Eισαγωγή στην ιλιαδα from iordanaki2