Ραψωδία Π (στ. 684-867)

Το κύκνειο άσμα  και ο θάνατος του Πατρόκλου

Ημέρα γεγονότων: 26^η  μέρα της Ιλιάδας , τρίτη μάχη του έπους

 Α΄ενότητα στιχ. 684-782 : Η θριαμβευτική πορεία του Πατρόκλου

Αριστεία

Ο Πάτροκλος πρωταγωνιστεί στη μάχη και πολλοί Τρώες γίνονται θύματά του.

Κυριότεροι ανάμεσά τους είναι ο Σαρπηδόνας, φοβερός πολεμιστής και γιος του Δία καθώς επίσης και ο Κεβριόνης.Αποκορύφωμα της αριστείας στους στίχους 783-785. Ο Πάτροκλος, σαν μελλοθάνατος(693-693)  έχει τη θεϊκή εύνοια και σαρώνει στο πέρασμά του.Η ορμή του είναι τέτοια, ώστε το μόνο που τον εμποδίζει να κυριεύσει την Τροία είναι ο προστάτης θεός της, ο Απόλλωνας. Ο Πάτροκλος οδεύει προς το θάνατο(στιχ 702 κ.ε) .Το γεγονός ότι χρειάστηκε η παρέμβαση του θεού για ν΄ απομακρυνθεί ο Πάτροκλος από τα τείχη και να σωθεί τονίζει τη γενναιότητά του.

Ομηρική μάχη

 Οι ομηρικοί ήρωες μάχονταν είτε πεζοί είτε πάνω στο άρμα (ηνίοχος-πολεμιστής). Εκτός από τα καθιερωμένα όπλα οι ήρωες χρησιμοποιούσαν μερικές φορές στη μάχη ως όπλο και πέτρες. Για να ολοκληρώσει ένας ήρωας τη νίκη  του εναντίον του αντιπάλου έπρεπε να γίνει κάτοχος των όπλων του ή του νεκρού σώματός του(σκύλευση). Αυτό προσέδιδε μεγάλη τιμή και δόξα στον ίδιο και αποτελούσε ατίμωση για το νεκρό, γι΄αυτό γύρω από το σώμα ενός νεκρού πολεμιστή ξεσπούσαν άγριες συμπλοκές.

Αποστροφή

Ονομάζεται η αφηγηματική τεχνική κατά την οποία ο Όμηρος διακόπτει την αφήγηση και απευθύνεται(σε β’ πρόσωπο πια, όχι σε γ΄) σε κάποιον από τους πρωταγωνιστές του έπους, σαν να συμμετέχει και ο ίδιος στα γεγονότα.Δίνει αμεσότητα και δραματικότητα στο κείμενο. Σε στιγμές κορύφωσης της έντασης, ο ποιητής συμμετέχει, παρασύρεται συναισθηματικά. Εδώ ο Όμηρος εκφράζει συμπάθεια προς τον Πάτροκλο και λύπη για τον επικείμενο θάνατό του αλλά και πίκρα, ειρωνεία βλέποντάς τον να οδεύει προς αυτόν εξαιτίας της άτης.

Σημεία με αποστροφή: 692, 744,754,786,812 και 843.

Σαρκαστική αποστροφή προς τον αντίπαλο (745-750 και 830-842): ένα άλλο είδος αποστροφής είναι όταν ένας ήρωας απευθύνεται προσβλητικά, εκδικητικά και ειρωνικά προς τον πεθαμένο αντίπαλο, θέλοντας να επισφραγίσει τη νίκη του. Η συμπεριφορά αυτή όμως δε συνάδει με το υψηλό ήθος, την ευγένεια και μεγαλοψυχία των ομηρικών ηρώων. Ίσως ο Όμηρος θέλει να προβάλει τις ανθρώπινες αδυναμίες.

Θεϊκή βούληση-ανθρώπινη ευθύνη (στ.688)

Ο Πάτροκλος ευθύνεται για το θάνατό του, γιατί με τις συνεχείς επιτυχίες του αψήφησε τις συμβουλές του Αχιλλέα (άτη). Βέβαια είναι σημαντική και η ΄΄βουλή΄΄ του Δία που υπερισχύει πάντα.

Β΄ενότητα στιχ. 784-867: Η πορεία του Πατρόκλου προς το θάνατο

Ρόλος Απόλλωνα (καταλυτικός)

Το θρίαμβο του Πατρόκλου ανακόπτει η παρέμβαση του Απόλλωνα. Πρώτα τον απωθεί από τα τείχη (στ.700-709), μετά εμψυχώνει τον Έκτορα προτρέποντάς τον να ορμήσει πάνω στον Πάτροκλο (στ.715-725)και τέλος με δόλιο και άτιμο τρόπο απογυμνώνει τον Πάτροκλο από την θεϊκή πανοπλία του Αχιλλέα, αφήνοντας τον εκτεθειμένο και τρωτό στα χτυπήματα (790-804).Βέβαια η συμπεριφορά του δικαιολογείται στα πλαίσια της τίσης των θεών.

Τελικά ποιος σκοτώνει τον Πάτροκλο;

Χρειάστηκε να συμπράξουν 3 για να πεθάνει ο Πάτροκλος (Απόλλωνας, Εύφορβος, Έκτορας). Έτσι :α) προβάλλεται η ανδρεία του Πάτροκλου (β)μειώνεται η σημασία του κατορθώματος του Έκτορα γ) προετοιμάζεται το τραγικό τέλος του Έκτορα.       

Αφηγηματικές τεχνικές –εκφραστικά μέσα:

1)Ομηρικές παρομοιώσεις : στίχοι 745-9, 751-754, 757-8, 765-771,823-829.

2)Σχήμα των 3 και αριθμός 3 με πολλαπλάσια: (τριπλή επίθεση του Πατρόκλου, τριπλό χτύπημα εναντίον του, 9 πρωτοπαλίκαρα θύματα του Πάτροκλου )

3)Αντίθεση(στ.775):ακίνητος ο νεκρός Κεβριόνης# χαλασμός γύρω του.

4)Προοικονομίες: 686,753, 787, 800 κ.α

5)Πρόρρησις (στ.851-854): μαντικές ικανότητες που αποκτά ένας ετοιμοθάνατος. Ο Πάτροκλος αφού μειώνει τη νίκη του Έκτορα, αποδίδοντας τον σε θεούς, προφητεύει και το τραγικό τέλος του Έκτορα

6)Ειρωνείες: 721-5, 836 (αντίθετα από τα λόγια του Έκτορα  ο Πάτροκλος θα ταφεί με τιμές ενώ ο Έκτορας θα σκυλευθεί), 837-42(λανθασμένη άποψη του Έκτορα για την οργάνωση της επίθεσης) .

7)Ευθύς λόγος σε ευθύ λόγο(839-841): Ο Έκτορας μιλάει υποθετικά ως Αχιλλέας.

8) Αποστροφή (βλέπε παραπάνω)

9)Υπερβολή (847-848)

10) Προσωποποίηση (855-858): Η ψυχή θρηνεί και κλαίει για το χαμό της.

ΣΥΝΤΟΜΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ   

 Πάτροκλος :Επιδεικνύει ανδρεία και θάρρος (ηρωικός κώδικας)αλλά συνεπαρμένος από τις νίκες του ξεπερνάει το μέτρο και τιμωρείται διπλά: πρώτα γυμνώνεται ενώ είναι ζωντανός και κινδυνεύει να τον φάνε τα όρνια.  Έτσι γίνεται τραγικός ήρωας και προκαλεί τον οίκτο των ακροατών (σαν αρχαία τραγωδία).

 Έκτορας: Είναι ικανός πολεμιστής και άξιος ηγέτης-προστάτης της Τροίας αλλά επιδεικνύει ιδιαίτερη σκληρότητα για το θάνατό του Πατρόκλου και καυχιέται για τη νίκη του (βλέπε σημείωση για σαρκαστική αποστροφή)αν και η συγκεκριμένη ήταν άτιμη και άνανδρη. Αυτό δεν συμφωνεί με το ήθος του Έκτορα αλλά για λόγους οικονομίας επιβάλλεται (ώστε να γυρίσει ο Αχιλλέας για εκδίκηση).