ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ-ΕΝΟΤΗΤΑ 6

ΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Χρονικές ονομάζονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που λειτουργούν συντακτικά ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου.

Σε σχέση με την κύρια πρόταση από την οποία εξαρτώνται φανερώνουν το:

1) ΠΡΟΤΕΡΟΧΡΟΝΟ: το γεγονός που δηλώνει η χρονική πρόταση συνέβη πριν από το γεγονός που δηλώνει η κύρια πρόταση.

Εισάγεται με : άμα, αφού, αφότου, μόλις, όποτε, σαν, όταν, μετά που.

Παραδείγματα

Μόλις τον είδα, έτρεξα αμέσως κοντά του (πρώτα τον είδα και μετά έτρεξα)

Αφού κατάλαβα το λάθος μου, προσπάθησα να το διορθώσω.

Αφότου έφυγε, δεν ξαναγύρισε.

Άμα τελειώσεις, πέρνα να με δεις.

2) ΣΥΓΧΡΟΝΟ: το γεγονός που δηλώνει η χρονική πρόταση συμβαίνει ταυτόχρονα με το γεγονός που δηλώνει η κύρια πρόταση.

Εισάγεται με : όσο, σαν, όταν, εκεί που, ενώ, ενόσω, καθώς, όποτε

Παραδείγματα

Όποτε με συναντούσε, με χαιρετούσε

Όσο εγώ μελετούσα, εκείνος μιλούσε στο κινητό.

Χαίρομαι πολύ, όταν τη βλέπω.

Εκεί που κοιμόμουν, χτύπησε το κουδούνι.

3) ΥΣΤΕΡΟΧΡΟΝΟ: το γεγονός που δηλώνει η χρονική πρόταση συμβαίνει μετά από το γεγονός που δηλώνει η κύρια πρόταση.

Εισάγεται με : μέχρι να, όσο να, πριν (να), προτού (να), ωσότου (να), όταν, έως ότου(να), ώσπου (να), όποτε.

Παραδείγματα

Επιστρέψαμε στο σπίτι, πριν ξεσπάσει η  καταιγίδα.

Θα σε περιμένω, ώσπου να γυρίσεις.

Μέχρι να το καταλάβει, θα είναι πια αργά.

Προτού πας στη δουλειά, πέρνα από την τράπεζα.

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

- Αφού διάβασα, άκουσα μουσική (προτερόχρονο στο παρελθόν)

- Αφού διαβάσω, θα ακούσω μουσική (προτερόχρονο στο μέλλον)

- Ενώ διάβαζα, άκουγα μουσική (σύγχρονο στο παρελθόν)

- Ενώ διαβάζω, ακούω μουσική (σύγχρονο στο παρόν)

- Ενώ (θα) διαβάζω, θα ακούω μουσική (σύγχρονο στο μέλλον)

- Πριν διαβάσω, άκουσα μουσική (υστερόχρονο στο παρελθόν)

- Πριν διαβάσω, θα ακούσω μουσική (υστερόχρονο στο μέλλον)

ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Υποθετικές λέγονται οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις που περιέχουν τον όρο, την προϋπόθεση που πρέπει να ισχύει για να γίνει αυτό που δηλώνει η πρόταση η οποία προσδιορίζεται από αυτές.

                                        Υποθετικός λόγος

                     

                          Αν δεν κάνετε ησυχία, θα τιμωρηθείτε

                                     (υπόθεση)    +        (απόδοση)

Εισάγονται με:

1) Με τους υποθετικούς συνδέσμους αν, εάν

2) Με τους συνδέσμους σαν, άμα, να (όταν έχουν υποθετική σημασία).

3) Με τις εκφράσεις έτσι και, σε περίπτωση που.

Παραδείγματα:

- Αν (εάν, άμα) δε διαβάσεις, δε θα περάσεις τις εξετάσεις.

- Σαν (=αν) έχεις την υγεία σου, τι να κάνεις όλα τ΄άλλα;

- Έτσι και σε πάρει τηλέφωνο , να μην το σηκώσεις.

- Σε περίπτωση που τελειώσεις γρήγορα, πέρνα από το σπίτι μου.

- Να(=αν) το ΄ξερα πιο πριν, δεν θα πήγαινα άδικα.

ΠΡΟΣΟΧΗ!!!

Δεν πρέπει να συγχέουμε το υποθετικό με το ερωτηματικό αν.

Πχ. Αν έχω χρήματα, θα αγοράσω ένα αυτοκίνητο (υποθετικός λόγος)

       Με ρώτησε, αν έχω χρήματα.

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ

1) Σε ένα υποθετικό λόγο μπορεί να υπάρχουν δύο υποθέσεις και μια κοινή απόδοση. Τότε οι υποθετικές εισάγονται με τα είτε-είτε , κι αν-κι αν, και να-και να

Πχ. Είτε μείνεις είτε φύγεις, το ίδιο κάνει.

      Και να φύγεις και να μην φύγεις, το ίδιο κάνει

      Κι αν φύγεις και αν δε φύγεις, το ίδιο κάνει.

2) Μερικές φορές, για να εκφραστεί εντονότερα μια υπόθεση, αντί για υποθετική πρόταση μπορεί να έχουμε ευθεία ερώτηση.

Πχ. Δεν είσαι ευχαριστημένος από τη δουλειά του; Απόλυσε τον.

3) Μερικές φορές από ένα υποθετικό λόγο λείπει (φαινομενικά) η υπόθεση ή η απόδοση, όμως εννοείται από τα συμφραζόμενα.

Πχ. Θα προσπαθήσω να έρθω. Αλλιώς, (=αν δεν μπορώ)έλα εσύ.

      Θα έρθεις; Ναι, αν προλάβω (=θα έρθω).

4) Οι χρονικές προτάσεις που δηλώνουν προτερόχρονο πολύ συχνά εμπεριέχουν κάποια προϋπόθεση. Είναι δηλαδή χρονικουποθετικές.

Πχ. Όταν (=αν) έχω ανάγκη, πηγαίνω στον πατέρα μου.

5) Οι υποθετικές προτάσεις πολλές φορές δεν εκφράζουν υπόθεση αλλά:

·         Παρομοίωση- αναλογία

Πχ. Αν (=όπως) τρέμουν τ’ άγρια βουνά, να τρέμει το γιοφύρι

·         Έντονη αντίθεση

Πχ. Αν εσένα δε σε πειράζει, εμένα με ενοχλεί πάρα πολύ!

·         Αιτία

Πχ. Πρέπει να χαίρεσαι , αν (=επειδή) τα κατάφερες μόνος σου.

·         Αποτέλεσμα

Πχ. Αν το κάνω αυτό, είναι επειδή δε έχω άλλη επιλογή.

·         Απειλή (συνήθως χωρίς απόδοση)

Πχ. Αν σε πιάσω στα χέρια μου….

·         Ανάπτυξη αορίστου νοήματος (ισοδυναμεί με ειδική έναρθρη πρόταση)

πχ. Αν έφτασε ως εδώ (= το ότι έφτασε ως εδώ), το οφείλει σε μένα.

ΥΠΩΝΥΜΑ

- Οι λέξεις ή η φράσεις των οποίων η σημασία συμπεριλαμβάνεται στη σημασία μιας άλλης λέξης ή φράσης, λέγονται υπώνυμα τους. (υπό+όνομα).

Ενώ οι λέξεις που τις συμπεριλαμβάνουν λέγονται υπερώνυμα.

Πχ. μηλιά = υπώνυμο της λέξης δέντρο (υπερώνυμο)

      Αρκαδία= υπώνυμο της λέξης Πελ/νησος.

      Χορεύω= υπώνυμο της λέξης διασκεδάζω

-Συνήθως τα υπερώνυμα έχουν πολλά υπώνυμα

Πχ επαγγελματίας = δικηγόρος, δάσκαλος, μηχανικός, φούρναρης κλπ.

- Ένα υπώνυμο μπορεί να υπάγεται σε περισσότερα υπερώνυμα.

Πχ. πωλήτρια= γυναίκα, άνθρωπος, εργαζόμενη κλπ.

ΟΡΙΣΜΟΣ

Ορισμός μιας λέξης ή έννοιας είναι η ακριβής και σαφής περιγραφή της, ώστε να ξεχωρίσει από άλλες υπώνυμες της ίδιας έννοιας.