ΙΣΤΟΡΙΑ Β' ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

Ο ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΥΠΟ ΟΘΩΜΑΝΙΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ

ΤΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΩΝ ΥΠΟΔΟΥΛΩΝ

Τα πρώτα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας ήταν ιδιαίτερα δύσκολα για τον υπόδουλο ελληνισμό (ραγιάδες). Έπρεπε να υποστούν: βαριά φορολογία (κεφαλικός, χαράτσι), διοικητικές αυθαιρεσίες, παιδομάζωμα (γενίτσαροι), εξισλαμισμό, υποχρεωτική ναυτολόγηση (λεβέντες) κ.α.

ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

1. ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΜΙΑ

Μετά την άλωση το 1453, ο Μωάμεθ Β΄ παραχώρησε στον πατριάρχη Γεννάδιο Β΄ πολλά προνόμια, καθιστώντας τον πνευματικό και πολιτικό ηγέτη (εθνάρχη) των ορθόδοξων υπόδουλων. Συγκεκριμένα, είχε το δικαίωμα να ιδρύει εκκλησιαστικά δικαστήρια για εκδίκαση αστικών υποθέσεων (διαζύγια, κληρονομιές) και επιβάλλει φόρους στους πιστούς. Έτσι μέσω της εκκλησίας, διοικούνταν εκατομμύρια χριστιανοί, καθώς αυτή διέθετε οργανωμένο διοικητικό δίκτυο (μητροπόλεις, επισκοπές, ενορίες κλπ).

2. ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Ήταν ένα είδος τοπικής αυτοδιοίκησης (οι Έλληνες κάθε χωριού ή πόλης αποτελούσαν μια κοινότητα) με κοινοτικούς άρχοντες Έλληνες (πρόκριτοι, δημογέροντες) που εκλέγονταν από το λαό και είχαν φορολογικές, εκπαιδευτικές και άλλες δικαιοδοσίες. Αποτέλεσαν πόλο εθνικής συσπείρωσης.

3. ΦΑΝΑΡΙΩΤΕΣ

Ήταν μια ομάδα μορφωμένων αξιωματούχων από τη συνοικία Φανάρι της Κων/πολης. Ήταν γλωσσομαθείς και χρησιμοποιούνταν είτε ως διερμηνείς της Υψηλής Πύλης (δραγουμάνοι) είτε ως ηγεμόνες των παραδουνάβιων περιοχών.

4. ΑΡΜΑΤΟΛΟΙ ΚΑΙ ΚΛΕΦΤΕΣ

Οι αρματολοί ήταν ένοπλα σώματα από Έλληνες που φυλούσαν ορισμένες περιοχές, κυρίως ακριτικές. Αρχικά δίωκαν τους κλέφτες οι οποίοι δεν ανήκαν στην υπηρεσία του σουλτάνου, αλλά κατέφευγαν στα βουνά για να αποφύγουν την τυραννία, ζώντας με ληστείες. Σιγά, σιγά όμως τα δύο αυτά αντίθετα σώματα, ταυτίστηκαν για να υπηρετήσουν την επανάσταση των Ελλήνων.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ

Τους δύο πρώτους αιώνες μετά την Άλωση, οι δυσμενείς συνθήκες δεν επέτρεψαν την οικονομική άνοδο των Ελλήνων. Από τον 17^ο αι. όμως, οι διομολογήσεις επέτρεψαν στους Έλληνες την ενασχόληση με το εμπόριο (θαλάσσιο και χερσαίο)καθώς οι Οθωμανοί δεν ενδιαφέρονταν γι’αυτόν τον τομέα. Η ανάπτυξη του εμπορίου και η μεγάλη ζήτηση προϊόντων έφερε αλλαγές και στην αγροτική οικονομία και τη βιοτεχνία. Ιδρύονται διάφοροι συνεταιρισμοί όπως στα Αμπελάκια. Όλα τα παραπάνω οδηγούν στη δημιουργία μιας νέας εύπορης τάξης, της αστικής. 

  

ΠΑΙΔΕΙΑ ΥΠΟΔΟΥΛΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ

Τα πρώτα χρόνια δεν υπήρχαν περιθώρια πολιτιστικής ανάπτυξης. Ωστόσο, η Εκκλησία με επίκεντρο την Πατριαρχική Ακαδημία και πνευματικοί άνθρωποι που σπούδασαν στη Δύση αναθέρμαναν την παιδεία (θρησκευτικός ουμανισμός). Η οικονομική ανάπτυξη ,οι στενότερες επαφές με τη Δύση και η βοήθεια της αστικής τάξης οδηγούν σε πολλαπλασιασμό των σχολείων. Κορύφωση αυτής της δραστηριότητας ήταν ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, ένα πνευματικό κίνημα (1750-1821)που, επηρεασμένο από τον Ευρωπαϊκό , διαφωτισμό, επιδιώκει: ανάπτυξη παιδείας, θετικών επιστημών, ορθολογική σκέψη, χρήση λαϊκής γλώσσας, πολιτικά δικαιώματα και ισότητα. Κύριοι εκπρόσωποι υπήρξαν ο Ρήγας Βελεστινλής και ο Αδαμάντιος Κοραής.

ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΛΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Από το 17ο αι. αναπτύσσεται η αρχιτεκτονική και η ζωγραφική ενώ μεγάλη άνθηση παρουσιάζει και η λαϊκή τέχνη σε όλους τομείς με αποκορύφωμα τη δημοτική ποίηση (δημοτικά τραγούδια).

ΠΑΡΟΙΚΙΑΚΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ

Η μετανάστευση των Ελλήνων πριν την Άλωση συνεχίστηκε και μετά. Έτσι ιδρύθηκαν ελληνικές παροικίες στη δυτική, κεντρική και ανατολική Ευρώπη, στα Βαλκάνια και στη νότια Ρωσία. (Βενετία, Βιέννη, Τεργέστη, Οδησσός κ.α). Οι παροικίες αποτέλεσαν εστίες οικονομικής και πνευματικής ανάπτυξης όλου του ελληνισμού καθώς επέτρεπαν νέους να σπουδάσουν εκεί, τυπογραφεία να διοχετεύουν βιβλία στους υπόδουλους αλλά και να χρηματοδοτούν την ίδρυση σχολείων στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.