Χρήσεις ονοματικής φράσης

ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΟΝΟΜΑΤΙΚΗ ΦΡΑΣΗ-ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ

ΤΑ ΜΕΡΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Πρόταση είναι η βασική μονάδα του λόγου που συγκροτείται από λέξεις και φράσεις και εκφράζει ένα μόνο, πλήρες και αυτοτελές νόημα. Πχ Τα παιδιά παίζουν.

Κάθε πρόταση αποτελείται από δύο βασικά μέρη:

Α) Ονοματική Φράση (Ο.Φ): κεντρική λέξη-πυρήνας= ουσιαστικό

Β) Ρηματική Φράση (Ρ.Φ): κεντρική λέξη-πυρήνας= ρήμα

Ο.Φ	Ρ.Φ
Τα παιδιά	παίζουν
Τα περισσότερα παιδιά	παίζουν
Τα περισσότερα παιδιά της γειτονιάς	παίζουν μπάλα
Τα παιδιά που είναι στο σχολείο	παίζουν κάθε μέρα μπάλα στο προαύλιο

Σημείωση: Όπως καταλαβαίνουμε από τα παραπάνω τόσο στην Ο.Φ όσο και στη Ρ.Φ μπορούν να υπάρχουν απαραίτητοι προσδιορισμοί και συμπληρώματα δηλαδή να έχουν απλή ή διευρυμένη μορφή.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Μια Ο.Φ μπορεί να είναι μέρος μιας ρηματικής φράσης:

  Πχ. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν εφαρμόζουν τους κανόνες διατροφής.

                           Ο.Φ                                                              Ο.Φ                  Ρ.Φ

 

ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗΣ ΦΡΑΣΗΣ

Εκτός από ουσιαστικό, πυρήνας της Ο.Φ μπορεί να είναι κάποιο άλλο στοιχείο που μπορεί να λειτουργήσει ή να αντικαταστήσει ένα ουσιαστικό.

- αντωνυμία: Εγώ παίζω

- Επίθετο: Οι κακοί τιμωρούνται.

- Μετοχή: Ο πεινασμένος καρβέλια ονειρεύεται.

- αριθμητικό: Χιλιάδες πολέμησαν στο βαλκανικό μέτωπο.

- Άλλο μέρος του λόγου ή φράση: Το τρέχω είναι ρήμα.

- Δευτερεύουσα ονοματική πρόταση: Όποιος πεινάει καρβέλια ονειρεύεται.

ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΟΝΟΜΑΤΙΚΗΣ ΦΡΑΣΗΣ

1)Υποκείμενο του ρήματος: Είναι η λέξη ή φράση για την οποία γίνεται λόγος στην πρόταση και φανερώνει ποιος ενεργεί ή δέχεται μια ενέργεια ή βρίσκεται σε μια κατάσταση. Το εντοπίζουμε κάνοντας την ερώτηση ποιος-α-ο.

βρίσκεται πάντα σε πτώση ονομαστική.

Π.χ Πολλά παιδιά δεν τρώνε πρωινό. (ποια δεν τρώνε;)

      Εγώ δε συμφωνώ (ποιος δε συμφωνεί;)

      Η εταιρία καταστράφηκε οικονομικά. (ποια καταστράφηκε;)

      Ο Γιώργος κοιμάται. (ποιος κοιμάται;)

      Όλοι οι μαθητές θέλουν εκδρομή. (ποιοι θέλουν εκδρομή)

2) Αντικείμενο του ρήματος: Είναι η λέξη ή φράση στην οποία μεταβαίνει η ενέργεια του υποκειμένου του ρήματος. Το εντοπίζουμε κάνοντας την ερώτηση τι ή ποιον-α-ο. Βρίσκεται συνήθως σε αιτιατική και σπάνια σε γενική.

Πχ. Ο δάσκαλος (Υ) τιμώρησε τους μαθητές. (ποιους τιμώρησε;)

       Το Υπουργείο(Υ)συνέταξε οδηγίες (τι συνέταξε;)

       Ο Γιώργος (Υ)διαβάζει ένα βιβλίο (τι διαβάζει;)

      

3) Κατηγορούμενο: είναι η λέξη (επίθετο ή ουσιαστικό κ.α) που αποδίδει μια ιδιότητα στο υποκείμενο ή στο αντικείμενο μέσω ενός συνδετικού ρήματος (είμαι, γίνομαι, φαίνομαι, θεωρώ, θεωρούμαι, καλούμαι, ονομάζομαι, εκλέγομαι κλπ.)

Πχ. Το 1 στα 10 ελληνόπουλα είναι παχύσαρκο.

       Ο πατέρας του ήταν ένα φτωχός άνθρωπος.

       Ο πατέρας μου εκλέχτηκε δήμαρχος

       Αυτός θεωρείται αυθεντία στο είδος του.

       Πολλοί θεωρούν τη διατροφή μας την πιο υγιεινή (κατηγ. στο αντικείμενο)

4) Εμπρόθετος προσδιορισμός (Ο.Φ ύστερα από πρόθεση=με, σε, για, από , χωρίς, αντί , μετά, παρά κλπ.)

Π.χ Μπήκα στην τάξη με την ψυχή στο στόμα.

      Η κυρία μας μίλησε για τα ομηρικά έπη.

      Έφτιαξα ένα γλυκό χωρίς ζάχαρη./με ζάχαρη.

5) Ετερόπτωτος προσδιορισμός: Μια λέξη ή φράση σε πτώση γενική μπορεί να συμπληρώνει την έννοια ενός ουσιαστικού σε ονομαστική.

Πχ. Σήμερα υπάρχει ποικιλία νέων αγαθών(συμπληρώνει το ποικιλία).

      Περιεργάζομαι την παράταξη των γλυκισμάτων(συμπληρώνει το παράταξη).

6) ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ

Είναι το επίθετο ή άλλη λέξη σε θέση επιθέτου που προσδιορίζει ένα ουσιαστικό και φανερώνει μια μόνιμη ιδιότητά του. Συνήθως φανερώνει:

- ύλη (ξύλινη καρέκλα , πλαστικό ποτήρι)

- μέγεθος (μικρό δωμάτιο, θεόρατος βράχος)

- σχήμα (στρόγγυλο τραπέζι, μακρόστενο κουτί)

- χρώμα (κόκκινα μαλλιά, ασπρόμαυρη εικόνα)

- χρόνο ( σύγχρονα προβλήματα, ετήσια θητεία)

- ποσό (πολύς κόσμος, λιγοστά πράγματα)

- τόπο/θέση/προέλευση (ελληνικά προϊόντα, θαλάσσια σπορ, μεσογειακή διατροφή)

- κατηγορία/είδος (άγριο ζώο, κύριο πιάτο, βιολογικά προϊόντα )

- ποιότητα (καλός καιρός, φυσικός χυμός, καταπληκτική δουλειά).

Πάντα βρίσκεται στο ίδιο γένος, αριθμό και πτώση με τον προσδιοριζόμενο όρο.

Εκτός από επίθετα, ως επιθετικοί προσδιορισμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν:

- Μετοχές(σκουριασμένο κουτάλι, αριθμητικά (τρεις αδελφές), αντωνυμίες (τέτοια συμπεριφορά είναι απαράδεκτη), ουσιαστικά που δηλώνουν ηλικία,επάγγελμα εθνικότητα (γέρος άνθρωπος, γιατρός άνθρωπος,  Έλληνας αθλητής, Ιόνιο πέλαγος), εμπρόθετα ουσιαστικά (είναι άνθρωπος χωρίς/με πείρα), επιρρήματα με άρθρο (κοίταζαν το απέναντι βουνό)

Προσοχή: πολλά επίθετα έχουν ουσιαστικοποιηθεί πχ. Οι νέοι (ενν. άνθρωποι), πήγα Δημοτικό (ενν.σχολείο)