ΕΙΔΙΚΕΣ-ΒΟΥΛΗΤΙΚΕΣ-ΕΝΔΟΙΑΣΤΙΚΕΣ

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ)

Οι δευτερεύουσες προτάσεις χωρίζονται σε: ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ-ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΙΚΕΣ

                  ΟΝΟΜΑΤΙΚΕΣ ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ

Ονοματικές είναι αυτές που χρησιμοποιούνται ως ονόματα (ουσιαστικά, επίθετα) ή αντωνυμίες: υποκείμενο, κατηγορούμενο, αντικείμενο, επιθετικός προσδιορισμός, παράθεση, επεξήγηση.

Είναι: ειδικές, βουλητικές, ενδοιαστικές, πλάγιες ερωτηματικές, αναφορικές ονοματ.

Α) Ειδικές προτάσεις (ΔΕΝ ΧΩΡΙΖΟΝΤΑΙ ΜΕ ΚΟΜΜΑ)

Ειδικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους ειδικούς συνδέσμους : ότι, πως, [που] και με το να (όταν δείχνουν αμφιβολία, αμφισβήτηση).

Η ειδική πρόταση χρησιμοποιείται ως αντικείμενο, υποκείμενο ή επεξήγηση.

    α. Αντικείμενο

Ειδική πρόταση ως αντικείμενο παίρνουν ρήματα : α)λεκτικά: λέγω, ομολογώ, ειδοποιώ, ισχυρίζομαι)β)δεικτικά :δείχνω, αποδεικνύω, φανερώνω γ)γνωστικά: γνωρίζω, ξέρω, αγνοώ, μαθαίνω δ)δοξαστικά :πιστεύω, νομίζω, θεωρώ, φαντάζομαι, σκέφτομαι, υποψιάζομαι ε)αισθητικά :αισθάνομαι, νιώθω, βλέπω, παρατηρώ, αντιλαμβάνομαι, διαπιστώνω καθώς και περιφράσεις με παρόμοια σημασία :έχω τη γνώμη, είμαι βέβαιος, έχω την πεποίθηση κ.λ.π.

Π.χ. Ομολόγησε ότι έκανε λάθος

        Βλέπω πως προετοιμάστηκες καλά

        Δεν νομίζω να γυρίσει γρήγορα

        Έχω τη γνώμη ότι τελικά θα δεχτεί

        Τους άκουσα που μιλούσαν μεταξύ τους

   β. Υποκείμενο

Ειδική πρόταση ως υποκείμενο παίρνουν απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις που έχουν σημασία συγγενική με τη σημασία των προηγούμενων ρημάτων, όπως :διαδίδεται, φαίνεται, είναι κρίμα, είναι ψέμα, είναι βέβαιο κ.λ.π.

Π.χ. Διαδόθηκε ότι θα φτάσει απόψε

        Φαίνεται πως θα βρέξει

         Είναι ψέμα ότι αυτός άρχισε τον καβγά

   γ. Επεξήγηση

Ειδική πρόταση ως επεξήγηση παίρνουν :

1. ουσιαστικά που έχουν συνήθως σημασία συγγενική με τη σημασία των προηγούμενων ρημάτων, όπως: διάδοση, γνώμη, πληροφορία κ.λ.π.
2. δεικτικές ή αόριστες αντωνυμίες ουδετέρου γένους, όπως :αυτό, εκείνο, ένα κ.λ.π.

π.χ. Η χτεσινή διάδοση, ότι ήταν βαριά άρρωστη, αποδείχτηκε ψεύτικη

       Πήραμε μια ευχάριστη είδηση, ότι ο αδερφός μου πέτυχε στο Πανεπιστήμιο

       Κανείς δεν το ήξερε αυτό, πως ο πατέρας του δεν ήταν Έλληνας
       Ένα μόνο με πονούσε, που ήμουν ακόμα μικρός

·         Η ειδική πρόταση ως επεξήγηση χωρίζεται πάντοτε  με κόμμα.

·         Σε όλες τις άλλες περιπτώσεις δεν χωρίζεται με κόμμα

·         Παίρνει άρνηση δε(ν)

ΠΡΟΣΟΧΗ!! Δεν συγχέουμε τον ειδικό σύνδεσμο ότι με την αναφορική αντωνυμία ό,τι

και τους συνδέσμους πως, που με τα ερωτηματικά πώς, πού. 

Β) Βουλητικές προτάσεις (βούλομαι=θέλω)

Βουλητικές λέγονται οι προτάσεις που εισάγονται με να.

Η βουλητική πρόταση χρησιμοποιείται ως αντικείμενο, υποκείμενο, επεξήγηση, ονοματικός προσδιορισμός και επιρρηματικός προσδιορισμός

   α. Αντικείμενο

Βουλητική πρόταση ως αντικείμενο παίρνουν ρήματα που σημαίνουν :θέλω, μπορώ, προτρέπω,επιτρέπω,επιβάλλω εμποδίζω, αναγκάζομαι, προσπαθώ, οφείλω, αρχίζω, εξακολουθώ,υποχρεώνομαι,έχω σκοπό, είμαι πρόθυμος, συνηθίζω, ονειρεύομαι κλπ   

Π.χ. Θέλω να προοδεύεις

        Δεν μπορώ να περιμένω πια

        Σε παρακαλώ να έρχεσαι στην ώρα σου.

        Είμαι πρόθυμος να πληρώσω τη ζημιά

   β. Υποκείμενο

Βουλητική πρόταση ως υποκείμενο παίρνουν απρόσωπα ρήματα ή απρόσωπες εκφράσεις με σημασία παρόμοια με τα παραπάνω ρήματα, όπως : πρέπει, χρειάζεται, απαγορεύεται, συμβαίνει, είναι ντροπή, είναι φυσικό, είναι δυνατό, είναι καιρός κ.λ.π.

Π.χ. Χρειάστηκε ν’ αλλάξω μερικά πράγματα

        Πρέπει να είσαι προσεκτικός

        Είναι ανάγκη να γυρίσετε αμέσως

   γ. Επεξήγηση

 Βουλητική πρόταση ως επεξήγηση παίρνουν ουσιαστικά ή αντωνυμίες, συνήθως δεικτικές ή αόριστες, σε ουδέτερο γένος.

Π.χ. Είχε μια παράλογη απαίτηση, να τον αγαπούν πρώτα οι άλλοι

        Σπάνια το ήθελε αυτό, να μένει μόνος στο σπίτι

        Μια συμβουλή του έδωσα, να μην κάνει φασαρία.

   δ. Ονοματικός προσδιορισμός

Η βουλητική πρόταση ως ονοματικός προσδιορισμός ακολουθεί έπειτα από ουσιαστικά ή επίθετα που έχουν συγγενική σημασία με τα παραπάνω ρήματα, όπως: πόθος, ανάγκη, σκοπός, ασυνήθιστος, έτοιμος, πρόθυμος κ.λ.π.

Π.χ. Ο πόθος του να ταξιδέψει δεν έσβησε ποτέ

        Κοίταζαν ο ένας τον άλλον έτοιμοι να έρθουν στα χέρια

   ε. Επιρρηματικός προσδιορισμός

Η βουλητική πρόταση έπειτα από τις προθέσεις αντί, δίχως, χωρίς, ίσαμε και τις προθέσεις από, με, σε με το άρθρο το δηλώνει διάφορες επιρρηματικές σχέσεις.

Π.χ. Δεν κάνει τίποτα άλλο από το να φλυαρεί συνεχώς

       Έφυγε χωρίς να πει κουβέντα

·         Παίρνουν πάντα άρνηση μη(ν)

·         Δε χωρίζονται με κόμμα από την πρόταση από την οποία εξαρτώνται (εκτός και αν λειτουργούν ως επεξήγηση)

·         Πολλά ρήματα συντάσσονται άλλοτε με ειδική και άλλοτε με βουλητική. Αλλάζει όμως η σημασία: 

Πχ. Μ΄ έπεισε ότι δεν ήξερε τίποτα

      Μ΄ έπεισε να πάω μαζί του

Γ) Ενδοιαστικές ή διστακτικές προτάσεις

Ενδοιαστικές ή διστακτικές λέγονται οι δευτερεύουσες προτάσεις που εισάγονται με τους διστακτικούς συνδέσμους μη(ν), μήπως και φανερώνουν κάποιο φόβο ή ανησυχία.

Η ενδοιαστική πρόταση χρησιμοποιείται ως αντικείμενο ή ως επεξήγηση.

   α. Αντικείμενο

Ενδοιαστική πρόταση ως αντικείμενο παίρνουν ρήματα όπως: φοβάμαι, ανησυχώ, τρομάζω, φυλάγομαι, προσέχω, αγωνιώ, τρέμω, έχω ανησυχία, υποψία, τρόμο κλπ.

Πχ. Φοβάται μήπως τον καταλάβουν

       Κοίταξε μην κάνεις λάθος

       Τους έπιασε φόβος μήπως χάσουν το αεροπλάνο

   β. Επεξήγηση

Ενδοιαστική πρόταση ως επεξήγηση παίρνουν ουσιαστικά ή αντωνυμίες (δεικτικές ή αόριστες ουδέτερου γένους.

Πχ. Ένα μόνο τον τρόμαζε, μήπως αποτύχει στις εξετάσεις

       Είχα πάντοτε ένα φόβο, μη βρεθώ χωρίς φίλους.

• Σπάνια χρησιμοποιείται και ως υποκείμενο

Πχ. Με ανησυχεί πολύ μήπως καθυστερήσει η πτήση του.

• Σπάνια εισάγονται με το να μη(ν)

Πχ. Φοβάται να μην αργήσει πάλι

• Δε χωρίζονται με κόμμα από την πρόταση από την οποία εξαρτώνται (εκτός και αν λειτουργούν ως επεξήγηση)
• Ονομάζονται έτσι από τη λέξη ενδοιασμός (= δισταγμός-δισταχτικές)