Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 3η ΣΚΗΝΗ (στ. 841—941)

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ  3η ΣΚΗΝΗ (στ. 841—941)

 

Πώς γίνεται η μετάβαση από την ευτυχία στον επαπειλούμενο κίνδυνο; Γίνεται αριστοτεχνικά και από δραματική άποψη (σύντομη αναφορά στις περιπέτειες του Μενέλαου) και από ψυχολογική (ο κίνδυνος δεν εμφανίζεται ξαφνικά, αλλά έχει προοικονομηθεί από τον Τεύκρο και την Γερόντισσα). Έτσι, ενώ η Ελένη ήταν ξεχασμένη από τη χαρά, όταν άκουσε τα βάσανα του Μενέλαου αφυπνίζεται ξαφνικά και θυμάται την πραγματικότητα. (στ.861)

 

- στιχ. 876-886 : Αντί οι δύο σύζυγοι να ασχοληθούν άμεσα με το πρόβλημά τους, εκτυλίσσεται μεταξύ τους μια έντονη στιχομυθία, που την προκάλεσε η ζήλια του Μενέλαου και η αμφιβολία του για την αγνότητα και την πίστη της Ελένης. Για άλλη μια φορά η Ελένη απολογείται.

 

ΗΘΟΣ

- Η προσωπικότητα της Ελένης σ’ αυτή τη σκηνή : Δείχνει  αυτοθυσία, αφοσίωση : είναι πρόθυμη να θυσιάσει τον εαυτό της για τον άνδρα της, τον αγαπά έμπρακτα. Τη διακρίνει πίστη, αξιοπρέπεια, τιμή, σταθερότητα και συνέπεια στις αρχές και τις αποφάσεις της. Ακόμα είναι οξύνους και ορθολογίστρια, λογική, συνετή: αξιολογεί τις καταστάσεις με καθαρή σκέψη και προσπαθεί να βρει λύσεις. Το πρόβλημά τους δεν επιλύεται με ηρωισμούς και μάχες αλλά με μυαλό, εξυπνάδα (ευβουλία) και ικανότητα λόγου ώστε να παρακάμψει τη Θεονόη.

 

Πώς και γιατί μεταστρέφεται η ψυχολογία της Ελένης στο τέλος; Γίνεται ανθρώπινη και τρωτή, γιατί άλλο είναι να σχεδιάζεις και άλλο να εκτελείς. Αρχίζει να φοβάται, γεμίζει πανικό, ταραχή, σύγχυση, αναθεωρεί τα πάντα, υπαναχωρεί και δειλιάζει, την πιάνει απαισιοδοξία και ηττοπάθεια.

 

- Ο Μενέλαος σ’ αυτή τη σκηνή : Αν όχι κωμικός, είναι σίγουρα αντιφατικός και κατώτερος της Ελένης. Αρχικά δείχνει δειλία μετά την αποκάλυψη ότι θα το σκοτώσουν, αλλά κι όταν θέλει να κρύψει την ταυτότητά του. Στη συνέχεια ανακτά τον ηρωισμό του και σύρει το σπαθί του με επιπολαιότητα, η σκέψη του όμως δεν είναι δημιουργική, είναι μονολιθικός. Όταν η Ελένη προτείνει το σχέδιο μένει αδρανής με το επιχείρημα ότι είναι γυναικείες υποθέσεις. Ωστόσο, σέβεται έναν κώδικα τιμής. Άλλο στοιχείο του είναι η ζήλεια, η καχυποψία και η αμφιβολία για την αγνότητα και ειλικρίνεια της Ελένης. Δείχνει όχι τόσο αγάπη αλλά κτητικότητα.

 

ΟΨΙΣ

 Νέο σκηνοθετικό στοιχείο είναι τα στρωσίδια στο μνήμα του Πρωτέα (στ.881). Προφανώς, πρόκειται για μεγάλα κομμάτια από ύφασμα με τα οποία σκεπαζόταν η Ελένη, καθώς εκεί βρισκόταν μέρα-νύχτα ως ικέτισσα.

 

ΔΙΑΝΟΙΑ

1. «το αδύνατο αν ζητάς, σοφός δεν είσαι» (στιχ. 893) : Η συνειδητή επιδίωξη του αδύνατου αποτελεί υπέρβαση των ανθρώπινων ορίων και είναι ύβρη και αλαζονεία, που οι θεοί τιμωρούν. Κάθε άνθρωπος έχει κάποια όρια. Το παράτολμο είναι παράλογο. Όχι μόνο γενναίος αλλά και σοφός που αποδέχεται την αδυναμία του.

2. Το ηρωικό ιδανικό και η τιμή προβάλλονται έντονα στους στίχους:

- στ. 868 : η επιθυμία του Θεοκλύμενου προσβάλλει την τιμή της Ελένης.

- στ. 875: Ο Μενέλαος διατηρεί την αξιοπρέπεια αν και ζητιάνεψε.

- στ. 878: Η Ελένη επιβεβαιώνει πως διαφύλαξε την τιμή της.

- στ. 882: Η Ελένη ικέτισσα στο μνήμα του Πρωτέα για να μην σπιλωθεί η τιμή

- στ. 891: Ο Μενέλαος αρνείται να φύγει για να σωθεί-αντιηρωικό

- στ. 897: Ο Μ. προτιμά να αγωνιστεί μέχρι θανάτου(όχι φυγή).

- στ. 924: Και οι δύο επιλέγουν το θάνατο σε περίπτωση αποτυχίας σχεδίου

- στ. 926-939: Ο Μ. ανακοινώνει πως θα σταθεί αντάξιος της δόξας του.

 

 

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ

1. Τι εκφράζουν τα λόγια της Ελένης στους στ. 841-842;

2. Γιατί ο Μενέλαος αναφέρει περιληπτικά τα παλιά του βάσανα. Ποιους σταθμούς-περιοχές αναφέρει; Σύγκριση με παράλληλο σελ. 65. (Οδύσσεια)

3. Πώς γίνεται η μετάβαση από παλιά βάσανα στον τωρινό κίνδυνο;

4. Γιατί η Ελένη στο στ. 863 του ζητά να φύγει αμέσως από την Αίγυπτο;

5. Γιατί ο Μενέλαος αμφισβητεί άλλη μια φορά την πίστη της Ελένης;

6. Τι παρουσιάζει η Ελένη ως προϋπόθεση σωτηρίας τους;

7. Τι όρκο δίνουν σε περίπτωση αποτυχίας του σχεδίου;

8. Πώς κρίνετε τη στάση του Μενέλαου σ’ αυτή τη σκηνή;

9. Σύμφωνα με τους αθηναικούς νόμους πού θάβονται οι δειλοί;

10. Εξακολουθούν να είναι τραγικά πρόσωπα και γιατί;

 

 

Περσέας και Ανδρομέδα