ΕΞΟΔΟΣ 2η σκηνή (στ. 1779-1812)

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ 2η σκηνή (στ. 1779-1812)

ΑΝΤΙΛΑΒΗ: Στο μεγαλύτερο τμήμα της στιχομυθίας (λογομαχία)  έχουμε μορφή αντιλαβής (σύντομη φράση που εκτείνεται σε ένα ημιστίχιο, έτσι ώστε ένας στίχος μοιράζεται σε δύο άτομα, χαρίζοντας δραματική ένταση και ζωντάνια)

ΥΠΗΡΕΤΗΣ: ξεπετάγεται σχεδόν από το πουθενά, είναι ανώνυμος και ταπεινός δούλος, που γίνεται όμως ο αντίποδας του βασιλιά. Χαρακτηρίζεται από έναν πηγαίο ηρωισμό, αντίθετο με την κοινωνική του θέση, επιδεικνύει ευγένεια και ήθος. "Μάχεται" με σθένος και τόλμη για τη δικαιοσύνη (από την οποία αντλεί το θάρρος του). Υπερασπίζεται με αυταπάρνηση το σωστό και δε δειλιάζει μπροστά στο θάνατο (το θεωρεί τιμή). Είναι καλός δούλος, αφοσιωμένος και πιστός στην αφέντρα του (Θεονόη).

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΥΠΗΡΕΤΗ

1) Η Θεονόη είναι ευσεβής 2) Έπραξε σύμφωνα με το δίκαιο και για το καλό του Θεοκλύμενου 3) Η Ελένη ανήκει στο Μενέλαο. Εκείνος που διατάζει, λέει ο Υπηρέτης, πρέπει πρώτιστα να διακρίνει το δίκαιο από το άδικο. Η εξουσία δίνεται στους βασιλιάδες, όχι για να δρουν αυθαίρετα, αλλά για να εφαρμόζουν τη δικαιοσύνη.

ΔΙΑΝΟΙΑ

Ο Ευριπίδης εξυψώνει τον υπηρέτη (δίνει μαθήματα ήθους και ανωτερότητας στο βασιλιά) και προβάλλει για άλλη μια φορά την άποψη του για τους δούλους (πνευματική ελευθερία σε αντίθεση με τη σωματική δουλεία). Οι ισχυροί απογυμνώνονται, ενώ οι ταπεινοί εξισώνονται αλλά και υπερβαίνουν σε αρετή και ορθολογισμό τους βασιλιάδες

ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΣ: βρίσκεται σε συναισθηματική σύγχυση. Με την εκδίκηση (θάνατος Θεονόης για προδοσία) ζητά να περισώσει ό,τι  απέμεινε από την καταρρακωμένη αξιοπρέπειά του και τον πληγωμένο εγωισμό του. H ντροπή του είναι διπλή: α) ξεγελάστηκε από γυναίκα β) ο ίδιος συνέβαλε στη διαφυγή της Ελένης. Με την προσβλητική στάση του δούλου αρχικά ξαφνιάζεται, ο θυμός του διογκώνεται και είναι έτοιμος να εκραγεί. Είναι αυταρχικός, σκληρός, εκδικητικός, ακολουθεί μόνο το δίκαιο του ισχυρότερου.

ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ ΘΕΟΚΛΥΜΕΝΟΥ (αυθαίρετα)

1) Είναι δίκαιο να σκοτώσει τη Θεονόη γιατί τον πρόδωσε.

2) Η τύχη του χάρισε την Ελένη, επομένως έχει δικαίωμα να την κρατήσει.

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

ΕΞΟΔΟΣ 3η σκηνή (στ.1813-1864)

Ο «από μηχανής θεός» στον Ευριπίδη: Παρόλο που υπάρχει θεολογείο, ο Ευριπίδης σε 7 από τις σωζόμενες τραγωδίες του φέρνει στη σκηνή τους θεούς από τον ουρανό με τη βοήθεια ενός γερανού. Ο «από μηχανής θεός» εμφανίζεται ξαφνικά στην κορύφωση της δράσης για να δώσει λύσει.

   Φαίνεται περίεργο να καταφεύγει στη θεία δύναμη για τη λύση ένας σκεπτικιστής, όπως ο Ευριπίδης, ο οποίος αμφισβήτησε τη δύναμη και τη σοφία των θεών και κατηγορήθηκε ως άθεος. Επίσης το τέχνασμα κατηγορήθηκε και από την πλευρά της δραματικής τέχνης. Ο Αριστοτέλης λέει πως δεν πρέπει να χρησιμοποιείται πολύ και ο Ευριπίδης διακωμωδήθηκε από τους κωμικούς ποιητές, γιατί κατά την άποψη τους δηλώνει αδυναμία του ποιητή να βρει διέξοδο και επιχειρήματα για να λυτρώσει τους ήρωές του. Γιατί λοιπόν ο Ευριπίδης τον χρησιμοποιεί; Η πιο πιθανή απάντηση είναι ότι έτσι ο Ευριπίδης τονίζει τη σύνδεση του δράματος με τη λατρευτική παράδοση και τη θρησκεία.

Είναι απαραίτητη η εμφάνιση των Διόσκουρων ως από μηχανής θεοί;

Θεωρητικά, όχι καθώς οι ήρωες μας έχουν σωθεί. Ωστόσο :

1)      Επιτυγχάνεται η σωτηρία της Θεονόης (και του υπηρέτη)

2)      Προβάλλεται το θεϊκό δίκαιο και η μοίρα(1817, 1822,1834,1845,1854)

3)      Δικαιώνονται οι ήρωες (θεοποίηση Ελένης-αθανασία Μενέλαου)

4) Η τραγωδία συνδέεται με τη λατρευτική παράδοση (λατρεία Ελένης)

Εξόδιο άσμα: Το βασικό μήνυμα του Ευριπίδη: ο άνθρωπος έχει πολλές ικανότητες και δυνατότητες, όμως τα νήματα της μοίρας του κινούνται από δυνάμεις υπέρτερες του και γι’ αυτό δεν μπορεί ποτέ να είναι βέβαιος (απρόβλεπτη επενέργεια θεών). Υπάρχει αλληλεπίδραση θεικής και ανθρώπινης δράσης. Οι θεοί παρεμβαίνουν στη ζωή των ανθρώπων αλλά υπάρχει και η ελευθερία της ανθρώπινης βούλησης (ευβουλία)

Επήρθε κάθαρση στο τέλος της τραγωδίας και πώς; Ναι, γιατί αποκαθίσταται η ηθική τάξη και η έννοια του δικαίου, ο Θεοκλύμενος γαληνεύει και υποτάσσεται στη θεϊκή βούληση, η Θεονόη γλιτώνει, ο Μενέλαος παίρνει πίσω τη γυναίκα του και η Ελένη δικαιώνεται, η τιμή της αποκαθίσταται. Ένα ευτυχές τέλος.                                  (Διόσκουροι)