Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 4η ΣΚΗΝΗ (στ. 1046—1139)

ΕΥΡΙΠΙΔΗ ΕΛΕΝΗ

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ  4η ΣΚΗΝΗ (στ. 1046—1139)

ΡΗΣΗ ΜΕΝΕΛΑΟΥ (Επιχειρήματα-τρόποι πειθούς)

Ακολουθεί διαφορετική τακτική από την Ελένη. Αρνείται δάκρυα και ικεσίες σε αντίθεση με την προηγούμενη δειλία του.

- επίκληση στη λογική: λογικό επιχείρημα δανείου-απόδοσης. Είναι δίκαιο η Ελένη να επιστραφεί στον άνδρα της. Υπενθυμίζει έμμεσα και τον ιερό θεσμό της φιλοξενίας (ξένος) ενισχύοντας το παραπάνω επιχείρημα.

- επίκληση στο συναίσθημα: η αποστροφή του προς τον Πρωτέα και τον Άδη υπενθυμίζει έμμεσα την ηθική δέσμευση της Θεονόης φορτώνοντας της ενοχές

- Απειλές: Αν η Θεονόη δεν ακολουθήσει το δίκαιο, την προειδοποιεί ότι ούτε  ο αδερφός της θα έχει την Ελένη και η ίδια θα είναι υπεύθυνη για το θάνατο τους αλλά και για το θάνατο τόσων ανθρώπων στην Τροία, ίσως και του ίδιου του αδερφού της και θα μολύνει τον τάφο του πατέρα της με αίμα.

- επίκληση στο ήθος του ομιλητή: Δείχνει γενναιότητα, θάρρος, ηρωισμό, αποφασιστικότητα, ενισχύοντας την αξιοπιστία των λόγων του

- επίκληση στο ήθος του δέκτη (Θεονόη): επικαλείται έμμεσα την ευσέβεια και το αίσθημα της δικαιοσύνης που τη χαρακτηρίζει

Χαρακτηρισμός του λόγου του Μενέλαου: η παρουσία του είναι γεμάτη δυναμισμό, εμφανίζεται αποφασισμένος να μην υποχωρήσει. Ο λόγος του βροντά κι αστράφτει, ταρακουνά ακόμα και τους νεκρούς. Ο Μενέλαος, αν και σε πολλά σημεία πλατειάζει σχετικά με τον εαυτό του, παρουσιάζει ηρωικό ήθος. Επικαλείται τις ακόλουθες ηθικές αξίες: θάρρος (1051-52), δίκαιο (1052-55, 1059, 1098), συζυγική πίστη και αφοσίωση (1054-55, 1090-92).

Σύγκριση με ικεσία Ελένης: Ουσιαστικά η επιχειρηματολογία τους είναι σχεδόν ίδια. Διαφέρουν όμως ως προς το ύφος, τακτική, τόνο.

Στοιχεία που θυμίζουν δικαστικό αγώνα

1) Η Θεονόη καλείται να αποφασίσει σαν κριτής-δικαστής.

2) Έχουμε δύο λόγους με διάφορους τρόπους πειθούς.(αθηναϊκά δικαστήρια)

3) Ο χορός καλεί τη Θεονόη να ανακοινώσει την απόφαση της.

4) Θ Θεονόη ανακοινώνει την ετυμηγορία της.

Λειτουργικός ρόλος σκηνής με Θεονόη

- Αυξάνει τη δραματική ένταση

- προωθεί την εξέλιξη

- δίνει ηθική διάσταση στο έργο προβάλλοντας σπουδαίες αξίες (πχ δίκαιο).

- προβάλλει έμμεσα τη ρητορική δεινότητα του Ευριπίδη.

Στιχ. 1111-1137: ο δεύτερος μονόλογος της Θεονόης

Η Θεονόη αλλάζει γνώμη επηρεασμένη από τις δύο ρήσεις και κυρίως από την έκκληση στη μνήμη του πατέρα της.

Τα επιχειρήματά της και η αξιολόγησή τους:

1.      Είναι ευσεβής και έτσι θα παραμείνει: προβληματικό επιχείρημα, γιατί δείχνει ασέβεια στην Αφροδίτη, που είναι επίσης θεά. Προσπαθεί να την κατευνάσει με το ασθενές επιχείρημα ότι οι δυο τους δεν έχουν καμία σχέση.

2.      Έχει στην καρδιά της, ως κληρονομιά, τη δικαιοσύνη : σχετική, βέβαια, η έννοια του δικαίου, αφού για να το υπηρετήσει χρησιμοποιεί ψέμα κι απάτη.

3.      Κάνει ότι θα έκανε ο πατέρας της και θα κρατήσει καθάριο το όνομα του: άλλωστε ξέρει ότι η ψυχή υπάρχει και μετά το θάνατο. Έτσι ο νεκρός και σκέφτεται και έχει συνείδηση και οι άνθρωποι κρίνονται και μετά θάνατο και κρίνουν τους ζωντανούς. Επομένως δε θέλει ούτε τον πατέρα της να εκθέσει ούτε η ίδια να εκτεθεί.

4.      Τελικά θα βοηθήσει και τον αδερφό της: αφού θα τον βοηθήσει να παραμείνει έντιμος, κάτι που μακροπρόθεσμα θα εκτιμήσει.

Το ήθος της Θεονόης : δείχνει τελικά ηρωισμό, ψυχικό μεγαλείο, ευμένεια προς τον ανθρώπινο πόνο, ευθυκρισία ευσέβεια κι αδελφική αγάπη. Φαίνεται να νιώθει ψυχική αγαλλίαση για την απόφασή της.

Γιατί στο τέλος δίνει μόνο τη σιωπή της και δεν τους λέει τι θα συμβεί; α) φαίνεται ότι η μαντική της δύναμη έχει κάποια όρια, οι θεοί είναι οι τελικοί κριτές, β) για λόγους θεατρικής οικονομίας : αν δινόταν τώρα η λύση, δε θα είχε ενδιαφέρον η συνέχεια, γ) ο Ευριπίδης πιστεύει στην ανθρώπινη λογική, έτσι στο τέλος δίνει το μήνυμα ότι το τελικό σχέδιο σωτηρίας θα έρθει από τους ίδιους τους ήρωες και τη λογική σκέψη τους.

                           

                                                        Ο ΘΕΟΣ ΑΔΗΣ

                                       (ᾍδης ή Ἅιδης) (“αόρατος”)