ΕΝΟΤΗΤΑ 4

ΚΛΙΣΗ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

Καθηγήτρια: Ιορδανάκη Μαρία

ΤΙ ΦΑΝΕΡΩΝΕΙ ΤΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ

Ανήκει στα κλιτά μέρη του λόγου και φανερώνει κατά κανόνα:

- πρόσωπο (η μητέρα, ο άνθρωπος, ο παππούς, Μαρία κλπ,)

- ζώο (το άλογο, η γάτα, ο αλιγάτορας κλπ.)

- πράγμα (το τραπέζι, η καρέκλα, το θρανίο κλπ.)

- ενέργεια (το τρέξιμο, η δουλειά, η εργασία κλπ.)

- ιδιότητα (η εξυπνάδα, η εργατικότητα κλπ)

- κατάσταση (ελευθερία, δουλεία, ηρεμία, ύπνος κλπ.)

ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

ΚΟΙΝΑ	Όσα φανερώνουν όλα τα πρόσωπα, ζώα ή πράγματα του ίδιου είδους και όσα φανερώνουν κατάσταση, ιδιότητα, ενέργεια	άνθρωπος, άλογο,πόλη λουλούδι, τρέξιμο, πίκρα, εξυπνάδα κλπ.
ΚΥΡΙΑ	Όσα φανερώνουν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, ζώο, πράγμα. (πάντα με κεφαλαίο)-όχι τα παράγωγα Πχ. Έλληνας αλλά ελληνικός	Όμηρος, Γιώργος, Έλλη, Έλληνας, Τζακ, Όλυμπος κλπ.
ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΑ	Τα κοινά που φανερώνουν πρόσωπο, ζώο ή πράγμα	γιαγιά, περιστέρι, καρέκλα, δώρο
ΑΦΗΡΗΜΕΝΑ	Τα κοινά που φανερώνουν ενέργεια, κατάσταση, ιδιότητα	μαγείρεμα, χαρά, λύπη, εγωισμός
ΠΕΡΙΛΗΠΤΙΚΑ	Είναι τα κοινά που φανερώνουν πολλά πρόσωπα ή πράγματα μαζί.	κόσμος, λαός,πλήθος στρατός, οικογένεια

Προσοχή: Μέσα στο λόγο κάποια ουσιαστικά χρησιμοποιούνται άλλοτε ως συγκεκριμένα και άλλοτε ως αφηρημένα:

Η είσοδος του σπιτιού είναι από δεξιά (= πόρτα, συγκεκριμένο)

Η είσοδος απαγορεύεται (= η ενέργεια, αφηρημένο).

ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ ΜΕ ΚΕΦΑΛΑΙΟ

- τα κύρια ονόματα και επίθετα: Γιώργος, Μαρία, Νίκος, Παπαδοπούλου κλπ.

- εθνικά ή πατριδωνυμικά: ‘Ελληνας, Άγγλος, Γερμανός, Αθηναίος κλπ.

- μήνες, ημέρες, γιορτές: Δεκέμβριος, Παρασκευή, Χριστούγεννα, Πάσχα.

- οι λέξεις: Θεός, Χριστός, Παναγία, Άγιο Πνεύμα, Πανάγαθος, Θεία Πρόνοια κλπ.

- έργα λογοτεχνίας και τέχνης: Ακρόπολη, Παρθενώνας, Οδύσσεια, Ιλιάδα κλπ.

- δρόμοι, πλατείες, συνοικίες: οδός Ερμού, πλατεία Αριστοτέλους, Κορδελιό.

- τιμητικοί τίτλοι: Μακαριότατος, Εξοχότατος, Μεγαλειότατος κλπ.

ΚΥΡΙΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ

1) ΓΕΝΟΣ  2) ΑΡΙΘΜΟΣ  3) ΠΤΩΣΗ

ΓΕΝΟΣ : αρσενικό (ο), θηλυκό (η), ουδέτερο(το)

Το γραμματικό γένος που το ξεχωρίζουμε από το άρθρο και τις καταλήξεις, πολύ συχνά δεν ταυτίζεται με το φυσικό γένος που έχει η αντίστοιχη έννοια

Η μητέρα--------φυσικό γένος: θηλυκό, γραμματικό γένος: θηλυκό

Το αγόρι---------φυσικό γένος: αρσενικό, γραμματικό γένος: ουδέτερο

Η καρέκλα------ φυσικό γένος: ουδέτερο γραμματικό γένος: θηλυκό

(Σημείωση: τα άψυχα πράγματα δεν έχουν φυσικό γένος, είναι ουδέτερα αλλά το γραμματικό γένος μπορεί να είναι αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο πχ ο κορμός, η καρέκλα, το δέντρο)

·         Μερικά ουσιαστικά έχουν περισσότερα από ένα γένος πχ ο κρίνος-το κρίνο, ο πλάτανος-το πλατάνι, η γέφυρα-το γεφύρι, ο τζίτζικας-το τζιτζίκι.

·         Κάποιες φορές όμως αλλάζει η σημασία αν αλλάξει το γένος πχ. το τραπέζι-η τράπεζα, το σχέδιο-η σχεδία, το πλευρό-η πλευρά, η σκάφη-το σκάφος.

·         Κάποια ουσιαστικά έχουν ένα κοινό τύπο για να δηλώσουν το αρσενικό και το θηλυκό ζώο και ονομάζονται επίκοινα (ο ελέφαντας, η αλεπού, το τσακάλι)

ΑΡΙΘΜΟΣ

Τα ουσιαστικά έχουν κανονικά δύο αριθμούς:

- Ενικός: όταν μιλάμε για ένα ουσιαστικό.

- Πληθυντικός: όταν μιλάμε για παραπάνω από ένα ουσιαστικά.

Προσοχή: κάποια έχουν μόνο ενικό (πχ. η κούραση, ο Βόλος) και κάποια μόνο πληθυντικό (πχ. οι Δελφοί, τα γυναικόπαιδα, τα Χριστούγεννα, τα μεσάνυχτα.)

ΠΤΩΣΕΙΣ

- ονομαστική: απαντά στο ερώτημα ποιος, ποια, ποιο.

- γενική: απαντά στο ερώτημα τίνος  (ποιου, ποιας, ποιου;)

- αιτιατική: απαντά στο ερώτημα τι (ποιον, ποια, ποιο;)

- κλητική:  είναι η πτώση με την οποία απευθύνουμε πρόσκληση ή προσφώνηση σε κάποιον, κάποια ή κάτι πχ. Γιώργο, έλα εδώ. Έλα, Άννα. Εσύ, Χρήστο, φύγε.

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΑΝΑΛΟΓΑ ΜΕ ΤΙΣ ΣΥΛΛΑΒΕΣ-ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ

1) Δικατάληκτα: αυτά που έχουν δύο διαφορετικές καταλήξεις στον ενικό και δυο στον πληθ. πχ ο κανόν-ας, του κανόν-α, οι κανόν-ες, των κανόνων.

2) Τρικατάληκτα: αυτά που έχουν τρεις διαφορετικές καταλήξεις στον ενικό και τρεις στον πληθ. πχ ο άνθρωπ-ος, του ανθρώπ-ου, τον άνθρωπ-ο, οι άνθρωπ-οι, των ανθρώπ-ων, τους ανθρώπ-ους.

 Τα δικατάληκτα χωρίζονται σε:

α) Ισοσύλλαβα: όταν διατηρούν σε όλες τις πτώσεις ενικού και πληθυντικού τον ίδιο αριθμό συλλαβών πχ ο ναύτης, του ναύτη, το(ν) ναύτη, οι ναύτες, των ναυτών κ.α

β) Ανισοσύλλαβα: όταν σε κάποιες πτώσεις έχουν μια παραπάνω συλλαβή πχ. το στόμα, το στόματος, το σώμα, του σώματος.