ΡΑΨΩΔΙΑ ε

(στ. 50-165)

ΤΥΠΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

Είναι τα θέματα ή σκηνές που επαναλαμβάνονται στερεότυπα και δίνονται μέσα από κάποιους τυπικούς στίχους-εκφράσεις, οι οποίοι επαναλαμβάνονται αυτούσιοι ή με μικρές διαφοροποιήσεις. Στην ενότητα αυτή αναφέρουμε την τυπική σκηνή προετοιμασίας και αναχώρησης του Ερμή (στ. 50-57) και το τυπικό της φιλοξενίας (Καλυψώ-Ερμής). Ο θεσμός της φιλοξενίας ήταν ιερός και για τους θεούς. (στ. 103-107)

ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ ΘΕΩΝ

Ο Όμηρος αποδίδει στους θεούς (εκτός από θεϊκές ιδιότητες) ανθρώπινα γνωρίσματα στη μορφή και συμπεριφορά όπως αδυναμίες, ελαττώματα, πάθη. Η αντίδραση της Καλυψώς αποτελεί κλασικό παράδειγμα: οργίζεται, ξεσπάει, κατηγορεί τους θεούς για τη ζηλοφθονία τους, αισθάνεται πληγωμένη ερωτευμένη γυναίκα κλπ.

ΑΝΤΙΘΕΣΗ

Η τεχνική της αντίθεσης είναι έντονη στα ομηρικά έπη. Έτσι μας παρουσιάζονται αντιθετικές εικόνες, συναισθηματικές καταστάσεις, συμπεριφορές, αντιλήψεις κ.α

(πχ. Ο Δίας τσάκισε με κεραυνό τον Οδυσσέα- Η Καλυψώ τον έσωσε, η Καλυψώ χαίρεται τον παράδεισο- Ο Οδυσσέας νοσταλγεί την πατρίδα του κ.α)

Στ. 110-124: επιβράδυνση της ανακοίνωσης της εντολής του Δία.

Η ΣΚΟΠΙΜΗ ΑΠΟΥΣΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ

Η επική οικονομία απαιτεί να απουσιάζει ο Οδυσσέας από τη συζήτηση, ώστε να μη γνωρίζει πως ο νόστος του είναι προαποφασισμένος από τους θεούς. (και να μη χάσει η Καλυψώ, με την αντίδραση της, το κύρος της ως θεά μπροστά στον Οδυσσέα).Άλλωστε ο Όμηρος θέλει να παρουσιάσει τον Οδυσσέα νοσταλγό, θλιμμένο, ξενιτεμένο στα όρια της απελπισίας: στ. 92-95

ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΕΝΤΟΛΗΣ ΑΠΟ ΕΡΜΗ

- επιμένει να τονίζει την παντοδυναμία του Δία.

- προσπαθεί να απαλλάξει τον εαυτό του από ευθύνες που δεν του ανήκουν.

- προσπαθεί στο τέλος να απαλλάξει και το Δία, τονίζοντας το ρόλο της μοίρας.

- διαφοροποιεί αυθαίρετα το περιεχόμενο της εντολής του Δία, αφαιρώντας τα στοιχεία που δεν ενδιαφέρουν την Καλυψώ (πχ τις μετέπειτα περιπέτειες του Οδυσσέα), ενώ της τονίζει τις περιπέτειες του Οδυσσέα πριν φτάσει στην Ωγυγία. Έτσι πιστεύει πως θα την πείσει να τον αφήσει μιας και τα βάσανα του Οδυσσέα θα πρέπει να τελειώσουν και ο ίδιος να επιστρέψει στην πατρίδα.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΠΙΟΥ

Στους στίχους 66-88 κυριαρχεί η αριστοτεχνική περιγραφή του τοπίου και της σπηλιάς της Καλυψώς, η οποία γίνεται με άμεσο τρόπο παρουσίασης (στατικό). Η πορεία που ακολουθείται είναι από μέσα προς τα έξω, από το ειδικό στο γενικό και μετά πάλι εστιάζει στο εσωτερικό.Πιο συγκεκριμένα αρχικά περιγράφεται το εσωτερικό της σπηλιάς, έπειτα το τοπίο που  περιβάλλει την κατοικία της θεάς  .Στη συνέχεια περιγράφεται το τοπίο γύρω και πέρα από τη σπηλιά με άφθονες οπτικές-ακουστικές-οσφρητικές εικόνες.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

ΕΡΜΗΣ: Δεν είναι απλώς ένας αγγελιοφόρος, που μένει αμέτοχος συναισθηματικά σε μια κατάσταση. Κατανοεί την Καλυψώ, προβλέπει την αντίδραση της και γι΄αυτό επιστρατεύει όλη τη διπλωματία του και τη ρητοτική του δεινότητα, προκειμένου να την προετοιμάσει ψυχολογικά και να μην την πληγώσει.

ΚΑΛΥΨΩ: Στην αρχή μας παρουσιάζεται χαρούμενη να υφαίνει και να τραγουδάει. Υποδέχεται με ευγένεια και τρυφερότητα του Ερμή, προσφέρει γενναιόδωρα τη φιλοξενία της, ανυποψίαστη για το λόγο της επίσκεψής του. Δεσμεύεται προκαταβολικά (ειρωνεία) πως είναι πρόθυμη να κάνει ό,τι της ζητήσει. Μόλις όμως ακούει την εντολή, από ήρεμη και καλοσυνάτη θεά μετατρέπεται σε πληγωμένη ερωτευμένη γυναίκα, που ξεσπά στους θεούς.

Στο τέλος όμως, μετά την ψυχολογική έκρηξη, επικρατεί η λογική, αν και η Καλυψώ είναι γεμάτη πίκρα και παράπονο, καθώς φοβάται το Δία.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ

1.Να καταγράψετε μερικές αντιθέσεις, όπως αυτές προβάλλονται μέσα από το απόσπασμα.

2. Να συγκρίνετε την αναχώρηση του Ερμή με την αντίστοιχη της Αθηνάς στη ραψωδία α.

3. Πώς μας παρουσιάζεται έμμεσα ο Οδυσσέας στους συγκεκριμένους στίχους. Να καταγράψετε τα σημεία που φανερώνουν την ψυχική του κατάσταση.

4. Σε ποιο σημείο έχουμε επική ειρωνεία;

5. Να συγκρίνετε το τυπικό της φιλοξενίας της Καλυψώς με αυτό του Τηλέμαχου.