ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

Καθηγήτρια : Ιορδανάκη Μαρία

ΠΟΙΗΤΙΚΑ ΕΡΓΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝ. ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΣ

1.Έπική: (ηρωικό, διδακτικό)- Αρχαϊκή περίοδος (8^ος-500πχ)

2. Λυρική: (ελεγεία, ίαμβος, επίγραμμα, μέλος, χορική ποίηση)- Αρχαϊκή

3.Δραματική: ( τραγωδία, κωμωδία, σατυρικό δράμα)- Αττική/Κλασική περίοδος(500-323πχ θάνατος Μ.Αλεξάνδρου).Αττική διάλεκτος, έργα πρότυπα.

Σημείωση: Η δραματική ποίηση συνθέτει στοιχεία από την επική (αφήγηση-διάλογος) και τη λυρική (μουσική) αλλά προορίζεται για παράσταση (δράω-δρω=πράττω). Αναπαριστάνει, ζωντανεύει ένα γεγονός στους θεατές.

ΓΕΝΕΣΗ ΔΡΑΜΑΤΟΣ (Διθύραμβος+μεταμφιέσεις πιστών=απαρχές)

Προήλθε από τά δρώμενα (ιερές συμβολικές πράξεις ,θρησκευτικές τελετές προς τιμήν του θεού Διονύσου) ενώ σύμφωνα με τον Αριστοτέλη προήλθε συγκεκριμένα από το διθύραμβο (θρησκευτικό άσμα-ύμνος που τραγουδούσε ο ιερός θίασος των πιστών του Διονύσου, με συνοδεία αυλού και ίσως μεταμφίεση τράγου, χορεύοντας κυκλικά γύρω από το βωμό ).

ΣΥΜΒΟΛΗ ΑΡΙΩΝΑ (ποιητής-μουσικός) 600πχ

Στην αρχή ο διθύραμβος ήταν αυτοσχέδιος και άτεχνος. Ο Αρίων από τη Λέσβο συνέβαλε στην εξέλιξη του διθύραμβου δίνοντας του πιο έντεχνη-καλλιτεχνική μορφή(επιμελημένος στίχος και  μουσική). Παρουσίασε πιθανόν πρώτος τους χορευτές (50 άνδρες σε κύκλιο χορό) μεταμφιεσμένους σε σατύρους (πιστοί συνοδοί του Διονύσου με μορφή τράγου) γι ‘ αυτό ονομάστηκε « ευρετής του τραγικού τρόπου».

ΣΥΜΒΟΛΗ ΘΕΣΠΗ (Μέσα 6^ου αι πχ- Ικαρία/σημ.Διόνυσος Πεντέλης)

Έκανε το μεγάλο βήμα για το πέρασμα από το διθύραμβο στην τραγωδία. Ενώ ήταν Κορυφαίος του Χορού, αποσπάστηκε από αυτόν και άρχισε να συνδιαλέγεται μ’ αυτόν, απαγγέλλοντας στίχους σε άλλο μέτρο, χωρίς μελωδία, υποδυόμενος ένα άλλο πρόσωπο (ίσως μυθικό). Έτσι στη θέση του εξάρχοντος (κορυφαίος του χορού) εισάγει τον πρώτο υποκριτή(ηθοποιό). Ένωσε λοιπόν το επικό (αφήγηση) με το λυρικό (μουσική) δημιουργώντας μια τραγωδία (τράγων ωδή).

Ο Αισχύλος αργότερα πρόσθεσε δεύτερο υποκριτή και ο Σοφοκλής τρίτο.

Η πρώτη επίσημη διδασκαλία (=παράσταση)τραγωδίας έγινε από το Θέσπη το 534πχ στα Μεγάλα Διονύσια

ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗΣ/ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ

 - Φιλολαϊκή πολιτική τυράννου Πεισίστρατου: ενίσχυση διονυσιακής λατρείας με την καθιέρωση της γιορτής «Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια» και την ένταξη της τραγωδίας στα πλαίσια αυτής.

- Ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες

- Μιμικές λατρευτικές τελετές (δρώμενα) στην αττική γη

- Δημοκρατικοί θεσμοί, άμβλυνση συγκρούσεων. (Χρυσός αιώνας Περικλή)

- Αθήνα ισχυρό οικονομικό, πολιτικό, πνευματικό κέντρο μετά τις νίκες κατά των Περσών. Τόνωση αγωνιστικού πνεύματος, συλλογικότητας, ισοτιμίας, ισηγορία)

ΔΙΟΝΥΣΙΑΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΡΑΓΩΔΙΑΣ (σύνδεση τραγωδίας+διονυσ. λατρείας)

-Η προέλευση της είναι καθαρά θρησκευτική (διονυσιακή).

-Χορός, μεταμφίεση, σκευή (= ενδυμασία) ηθοποιών.

- Ένταξη και παρουσίαση τραγωδίας στις μεγάλες διονυσιακές γιορτές.

- Ιερός χώρος Ελευθερέως Διονύσου και Θέατρο Διονύσου (νότια της Ακρόπολης)

- Οι νικητές των δραματικών αγώνων στεφανώνονται με κισσό-ιερό φυτό Διονύσου)

- Οι ιερείς του Διονύσου κατέχουν τιμητική θέση στο θέατρο (προεδρίες)

ΘΕΜΑΤΙΚΗ

- Έξαρση ηρωικού πνεύματος: ο ηρωικός άνθρωπος συγκρούεται με τη Μοίρα, θεία δικαιοσύνη, Ανάγκη. Ηθικό υπόβαθρο τραγωδίας: άτη-ύβρη νέμεση-τίση -δίκη (η ύβρη-αλαζονεία οδηγεί στην άτη- όλεθρο και προκαλεί τη θεϊκή τιμωρία-τίσις. Στο τέλος επανέρχεται η τάξη με το θρίαμβο της δικαιοσύνης).

- Μυθολογία : αρχικά μύθους Διονύσου αλλά αργότερα άσχετους μ’ αυτόν. Κυρίως Θηβαϊκός, Αργοναυτικός, Τρωικός κύκλος.

Συνολικά σώζονται 32 τραγωδίες (7 Αισχύλου- 7 Σοφοκλή-18 Ευρυπίδη)

ΔΡΑΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ

- Μικρά ή κατ’ αγρούς Διονύσια (Ποσειδεώνα-τέλη Δεκεμβρίου/αρχές Ιανουαρίου):

Γίνονταν μόνο επαναλήψεις παλαιότερων τραγωδιών.

-Λήναια (Γαμηλιώνα -τέλη Ιανουαρίου/αρχές Φεβρ.): διδάσκονταν νέες τραγωδίες αλλά κυρίως κωμωδίες. Όχι τόσο μεγάλη λαμπρότητα, επισημότητα.

- Ανθεστήρια  (Ανθεστηριώνα-τέλη Φεβρ./αρχές Μαρτίου): αρχικά όχι τραγωδίες.

-Μεγάλα ή εν άστει Διονύσια (Ελαφηβολιώνα-τέλη Μαρτίου/μέσα Απρ) : διαγωνίζονταν οι τραγικοί ποιητές τις 3 τελευταίες από τις 6 ημέρες.

ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ

- Κρατική φροντίδα η διοργάνωση (6 μήνες)- επίβλεψη επωνύμου άρχοντος.

- Αίτηση συμμετοχής ποιητών (ήτουν χορόν με 3 τραγωδίες και ένα σατυρικό δράμα)

- Επιλογή (εδίδου χορόν)από τον επώνυμο άρχοντα 3 ποιητών.

- Επιλογή χορηγών (3) για τα έξοδα της παράστασης.

- Επιλογή 10 κριτών(από 500 υποψηφίους) από τις 10 φυλές με κλήρωση (υδρίες).

- Προαγών: δύο μέρες πριν την έναρξη των Μεγάλων Διονυσίων γινόταν η επίσημη παρουσίαση από τον ποιητή και χορηγό στο Ωδείο (στεγασμένο θέατρο) της υπόθεσης της τραγωδίας, των χορευτών και των υποκριτών χωρίς προσωπείο.

- Έναρξη αγώνων την 4^η μέρα στο τέμενος του Ελευθερέως Διονύσου.

- Παρουσίαση έργων –σειρά παρουσίασης με κλήρο.

- Αστυνομικοί (ραβδούχοι) διασφάλιζαν την τάξη και τακτοποιούσαν τις θέσεις.

-Την τελευταία μέρα οι κριτές έγραφαν τα ονόματα των ποιητών με σειρά προτίμησης στις πινακίδες τους, τα έριχναν σε μια κάλπη και έπειτα με κλήρωση επιλέγονταν οι πέντε, οι οποίες έκριναν το αποτέλεσμα. (κήρυκας-ανακοίνωση)

- Ο νικητής ποιητής στεφανώνεται με κισσό και ο χορηγός με κισσό και τρίποδα.

- Τα ονόματα των ποιητών , χορηγών, πρωταγωνιστών, οι τίτλοι των έργων κλπ. χαράζονταν σε πλάκες (διδασκαλίες) και φυλάσσονταν στο δημόσιο αρχείο.

ΠΟΙΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΟΥΝ ΤΟΥΣ ΑΓΩΝΕΣ;

ΟΛΟΙ: ελεύθεροι πολίτες, μέτοικοι, ξένοι, γυναίκες, παιδιά. Αρχικά η είσοδος ελεύθερη αλλά αργότερα μόνο με εισιτήριο (σύμβολον), το οποίο πληρωνόταν στο θεατρώνη (εργολάβος θεάτρου). Από την εποχή του Περικλή όμως δίνουν τα θεωρικά στους απορότερους και έπειτα σε όλους τους πολίτες (παιδευτική αξία θεάτρου).

ΜΕΡΗ ΤΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Τα αρχαία θέατρα ήταν υπαίθρια και αποτελούνταν από 3 βασικά μέρη:

α) Το ΚΟΙΛΟΝ ήταν το κυρίως θέατρο, όπου κάθονταν ημικυκλικά οι θεατές. Τα καθίσματα (εδώλια), διέκοπταν κλίμακες (βαθμίδες), από όπου ανέβαιναν οι θεατές στις ψηλότερες θέσεις. Δύο μεγάλοι διάδρομοι (διαζώματα) κατά μήκος του θεάτρου, το χώριζαν σε 3 ζώνες. Τα σφηνοειδή τμήματα ανάμεσα στις κλίμακες ονομάζονταν κερκίδες.

β) Η ΟΡΧΗΣΤΡΑ ήταν το κυκλικό ή ημικυκλικό μέρος για το χορό (ορχέομαι-ούμαι=χορεύω), με τη θυμέλη (βωμός Διονύσου)στο κέντρο. Εκεί αρχικά εκτελούνταν οι διθύραμβοι και οι πρώτες δραματικές παραστάσεις και μετά προστέθηκαν το κοίλον και η σκηνή.

γ) Η ΣΚΗΝΗ ήταν ξύλινο ορθογώνιο οικοδόμημα (μόνιμη πέτρινη κτίστηκε τον

4^ο αι.πχ) για την αλλαγή κοστουμιών και αποθήκευση θεατρικού υλικού. Η πλευρά προς τους θεατές εικόνιζε συνήθως πρόσοψη ναού ή ανακτόρου και είχε 3 θύρες. Η μεσαία ήταν η βασίλειος θύρα. Αργότερα με τη βοήθεια των περίακτων (ξύλινοι στύλοι) άλλαζε το σκηνικό (δάσος, ακτή, στρατόπεδο κλπ).

- Λογείο: υπερυψωμένο, στενό δάπεδο ανάμεσα στη σκηνή και ορχήστρα (υποκριτές)

- Θεολογείο: Υπερυψωμένη εξέδρα για εμφάνιση θεών.

- Πάροδοι: Δύο διάδρομοι αριστερά και δεξιά από τη σκηνή, απ’ όπου υποτίθεται έμπαιναν τα πρόσωπα του έργου. Από τη δεξιά πάροδο (για τους θεατές) όσοι έρχονταν από την πόλη ή το λιμάνι και από την αριστερή πάροδο, όσοι έρχονταν από τους αγρούς ή άλλη πόλη.

ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΗΧΑΝΗΜΑΤΑ

- Μηχανή ή αιώρημα: γερανός για την εμφάνιση θεών (από μηχανής θεός)

- εκκύκλημα: τροχοφόρο δάπεδο για ομοιώματα νεκρών (όχι επί σκηνής φόνοι)

- περίακτοι: πάσσαλοι για αλλαγή σκηνικού

- βροντείον/κεραυνοσκοπείον: ηχητικά εφέ.