Ραψωδία χ (στ. 350-446)

ΥΠΟΕΝΟΤΗΤΕΣ

350-375 : Η ικεσία και η σωτηρία του Φημίου

376-402: Η παρέμβαση του Τηλέμαχου και η σωτηρία του Μέδοντα

404-446: Η ολοκλήρωση της δολοφονίας των μνηστήρων και οι συμβουλές του Οδυσσέα στην Ευρύκλεια.

ΛΟΓΟΙ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΦΗΜΙΟΥ

1) Το ιερό του λειτούργημα (αοιδοί = σεβαστά και ιερά πρόσωπα)

2) Η στάση του απέναντι στους μνηστήρες (με το ζόρι τραγουδούσα)

3) Η σωτήρια παρέμβαση του Τηλέμαχου (μη χτυπάς έναν αθώο..)

Με τη μεσολάβηση του Τηλέμαχου σώζεται και ο Μέδοντας, γιατί πάντα έτρεφε αγάπη και σκεφτόταν το παιδί του Οδυσσέα. Άλλωστε είναι αυτός που στη ραψωδία δ είχε προειδοποιήσει την Πηνελόπη για την ενέδρα των μνηστήρων εναντίον του Τηλέμαχου.

ΓΝΩΜΙΚΟ ΟΔΥΣΣΕΑ (στ. 401)

Επαινεί τη στάση που κράτησαν όλα αυτά τα χρόνια ο Φήμιος και ο Μέδοντας, τονίζοντας πως τα καλά έργα βγαίνουν ανώτερα από την έμπρακτη κακία. Δηλαδή οι καλοί και αγαθοί άνθρωποι ανταμοίβονται για το ήθος τους, ενώ αντίθετα τιμωρούνται οι αλαζόνες.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (στ. 410-416)

Αναφορικό μέρος: 410-415

Δεικτικό μέρος : 415- 416

Κοινός όρος:  το σώριασμα των ετοιμοθάνατων μνηστήρων όπως τα ψάρια

Η ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΥΡΥΚΛΕΙΑ

Μετά τη μνηστηροφονία, ο Οδυσσέας είναι συγκρατημένος, δε θριαμβολογεί για τη νίκη του. Το ίδιο προστάζει να κάνει και η Ευρύκλεια. Έτσι αποστασιοποιείται από το γεγονός, παρουσιάζοντας το ως δίκαιη θεϊκή τιμωρία (αυτός απλά είναι το εκτελεστικό όργανο) και όχι ως προσωπική εκδίκηση. Επιπλέον, αποφεύγει και την ύβρη (κάτι που δεν ίσχυε στην περίπτωση του Πολύφημου). Ο ήρωας μας ωρίμασε.

Ραψωδία ψ (στ. 89-381)

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΩΠΩΝ

1. ΠΗΝΕΛΟΠΗ: H Πηνελόπη είναι όμορφη, μεγαλόπρεπη, σεμνή και συνετή, πιστή, αφοσιωμένη, λογική,  εύστροφη και επινοητική, αντάξια σύζυγος του Οδυσσέα.Αρχικά είναι δύσπιστη και επιφυλακτική. Η λογική τής υπαγορεύει να υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία, ενώ το συναίσθημα να πέσει στην αγκαλιά του. Στέκεται αμήχανη και άφωνη μπροστά στον Οδυσσέα, ο οποίος με το κεφάλι σκυφτό δεν τη βοηθάει να εκδηλωθεί. Τα πολλά χρόνια απουσίας, τα βρόμικα ρούχα του Οδυσσέα, τα παιχνίδια των θεών και η πονηριά των ανθρώπων , δικαιολογούν απόλυτα τη σκληρή συμπεριφορά της. Εξακολουθεί να είναι συγκρατημένη ακόμα και όταν βλέπει τον Οδυσσέα με την πραγματική του μορφή.Μόνο όταν της παρουσιάζει αδιάσειστα στοιχεία (ιστορία κρεβατιού) εκδηλώνει τα συναισθήματά της.

ΟΔΥΣΣΕΑΣ

Θεωρεί απολύτως λογική την επιφυλακτικότητα της Πηνελόπης γι’ αυτό και της δίνει αρχικά πίστωση χρόνου και πρωτοβουλία κινήσεων. Ο ίδιος στην αρχή έχει σκυμμένο το κεφάλι, παραμένει άφωνος, ενώ δικαιολογεί την Πηνελόπη στον Τηλέμαχο. Όταν όμως-μετά το λουτρό- βλέπει πως η Πηνελόπη εξακολουθεί να δυσπιστεί, τότε της μιλάει αυστηρά, κατηγορώντας την για σκληρότητα. Φαίνεται πως η υπομονή του έχει εξαντληθεί γι’ αυτό και σε ένα σημείο σχεδόν αδιαφορεί (ζητά να κοιμηθεί μόνος). Όταν, όμως  η Πηνελόπη ζητά να μετακινηθεί το κρεβάτι, αγανακτεί και απορεί. Ανυποψίαστος για την παγίδα της Πηνελόπης, αποκαλύπτει άθελα του τα πειστήρια που θέλει η ίδια. Μετά την αναγνώριση, ικανοποιείται από τη στάση της γυναίκας του και ευτυχισμένος πλέον, αφήνει ελεύθερα τα συναισθήματά του.

ΤΗΛΕΜΑΧΟΣ

Όσο και αν έχει ωριμάσει από τα τελευταία γεγονότα, φαίνεται ανίκανος να κατανοήσει τη συναισθηματική κατάσταση της μητέρας του. Εκτοξεύει άδικες κατηγορίες εις βάρος της και της αποδίδει βαριούς χαρακτηρισμούς.Είναι όμως και αυτός θύμα των καταστάσεων και ανυπομονεί να διορθωθούν τα πράγματα. Παρατηρούμε ότι το κατηγορητήριο του αρχίζει και τελειώνει με παρόμοιο τρόπο.

(σχήμα κύκλου)

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ

Σε δύο σημεία του κειμένου έχουμε επιβράδυνση της αναγνώρισης: στ. α)136-175 όπου παρουσιάζεται το πρόβλημα της αντεκδίκησης των συγγενών των μνηστήρων και τη σκηνοθεσία γιορτινής ατμόσφαιρας.

β) 215-231: Η περιγραφή κατασκευής της κλίνης.

ΟΜΗΡΙΚΗ ΠΑΡΟΜΟΙΩΣΗ (261-270)

Αναφορικό μέρος στ. 261-268

Δεικτικό μέρος στ. 268-270

Κοινός όρος : η χαρά και η αγαλλίαση

Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ

Η σκηνή της αναγνώρισης προετοιμάζεται και κλιμακώνεται με την ακόλουθη διαδικασία, παρεκκλίνοντας σε κάποια σημεία από το σταθερό τύπο της:

1) Η ταυτότητα του Οδυσσέα είναι κρυμμένη πίσω από τα άθλια ρούχα.

2) Πριν απομονωθούν τα δύο πρόσωπα, η Πηνελόπη πληροφορείται από την Ευρύκλεια για την παρουσία του Οδυσσέα, αλλά όταν τον συναντά δεν τον αναγνωρίζει γιατί είναι παραμορφωμένος.

3) Έχουμε άρση της παραμόρφωσης

4) Τα δύο πρόσωπα μένουν μόνα. Όμως η Πηνελόπη εξακολουθεί να δυσπιστεί και υποβάλλει τον Οδυσσέα σε δοκιμασία.

5) Ο Οδυσσέας παραπλανάται και οργισμένος παρουσιάζει το αποδεικτικό στοιχείο (άθελα του στην αρχή)

6) Πείθεται η Πηνελόπη και ολοκληρώνεται ο αναγνωρισμός.

ΠΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ (προειδοποίηση ακροατή)

Στ. 126 : μας προειδοποιεί για τις αποδείξεις που θα δώσει ο Οδυσσέας

Στ. 136: μας προειδοποιεί για την αντίδραση των συγγενών των μνηστ.

               αλλά και για τη συνάντηση Οδυσσέα-Λαέρτη

ΡΑΨΩΔΙΑ ω

(στ. 265-377)

Στ. 265: Από όσα είδαμε μέχρι τώρα, βγαίνει το συμπέρασμα πως οι βασιλιάδες και τα μέλη της βασιλικής οικογένειας στην ομηρική κοινωνία, είχαν πρακτικές γνώσεις και επιδεξιότητες. (πχ ο Οδυσσέας φτιάχνει σχεδία και κρεβάτι πάνω σε κορμό ελιάς, η Πηνελόπη υφαίνει αργαλειό, ο Λαέρτης ασχολείται με την αγροτική παραγωγή). Όχι μόνο δε θεωρούσαν την ενασχόληση αυτή ντροπή αλλά ίσα ίσα τιμητική.

Στ. 305-306: σύμφωνα με το τυπικό της φιλοξενίας, ο Οδυσσέας θα έπρεπε να ανταποδώσει τα δώρα στον υποτιθέμενο ξένο.

Στ. 334 : Το πέταγμα ενός πτηνού στα δεξιά (σε σχέση με το θεατή που κοιτούσε προς το Βορρά) πίστευαν ότι ήταν καλό σημάδι.

Στ. 338-339 :Οι αρχαίοι Έλληνες έριχναν στάχτη στα μαλλιά και στο πρόσωπό τους ως ένδειξη πένθους.

Στ. 354-8: Με το ίδιο σημάδι έγινε η αναγνώριση του Οδυσσέα από την Ευρύκλεια, τον Εύμαιο και το Φιλοίτιο. Στο Λαέρτη δίνει επιπλέον αποδείξεις σχετικά με το κτήμα και τα δέντρα.

Στ. 373: Πάλι τονίζεται το ηθικό σχήμα ύβρις-νέμεσις-τίσις καθώς και ο ρόλος των θεών στην αποκατάσταση της ηθικής τάξης.

ΤΥΠΙΚΗ ΣΚΗΝΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΜΟΥ

1) Απομόνωση των δυο ατόμων (οι υπόλοιποι βρίσκονται στην αγροικία)

2) Μεταμόρφωση του ενός ή πλαστή ιστορία (στ. 327-336)

3) Ομολογία της αληθινής ταυτότητας (στ.344-349)

4) Δυσπιστία του άλλου προσώπου και απαίτηση αποδείξεων (στ. 351-2)

5) Αποδεικτικά στοιχεία (στ. 354-8)

6) Αναγνωρισμός και εκδηλώσεις χαράς (στ. 367-370)

ΕΙΚΟΝΑ ΛΑΕΡΤΗ

Ο Λαέρτης είναι απομονωμένος στα χωράφια, κουρασμένος, παραμελημένος, ρακένδυτος, βρώμικος και τσακισμένος από το πένθος. Φαίνεται όμως εργατικός και έμπειρος. Το κύριο μέλημά του είναι να μάθει τι απέγινε ο Οδυσσέας, ενώ όταν παίρνει κάποιες πληροφορίες από τον υποτιθέμενο επισκέπτη, ξεσπάει σε κλάμα και θρήνο. Μετά την ομολογία του Οδυσσέα είναι επιφυλακτικός και διστακτικός, ενώ ζητάει αποδείξεις. Τέλος, σχεδόν λιπόθυμος ,πέφτει στην αγκαλιά του Οδυσσέα.