ΟΔΥΣΣΕΙΑ

Ραψωδία α (στ.175-361)

Καθηγήτρια: Ιορδανάκη Μαρία

ΕΠΙΒΡΑΔΥΝΣΗ : Είναι η τεχνική αφήγησης σύμφωνα με την οποία ο Όμηρος παρεμβάλλει  μια άλλη μικρή διήγηση στην κανονική ροή της ιστορίας για να : α) χαλαρώσει τον ακροατή β) εντείνει την αγωνία του γ) καθυστερεί την εξέλιξη της υπόθεσης. (βλ. λόγια Αθηνάς για Λαέρτη στ. 208- 213)

ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ : είναι η αφήγηση ενός περιστατικού του παρελθόντος, που μπορεί να λειτουργήσει και ως επιβράδυνση (στ. 286-294)

ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΟΣ: όταν ο Όμηρος αποδίδει στοιχεία υλικού πολιτισμού και πνευματικού πολιτισμού, συνήθειες κλπ της δικής του εποχής (8^ος πχ-γεωμετρική) στη μυκηναϊκή (12^ος πχ). (βλ. στ. 203-203) Ο σίδηρος ήταν γνωστός τη γεωμετρική

ΗΡΩΙΚΟ ΙΔΑΝΙΚΟ: Ο Όμηρος μας παρουσιάζει το σπουδαίο ηρωικό ιδανικό της εποχής σύμφωνα με το οποίο μια σύντομη ζωή αλλά γεμάτη περιπέτειες, ηρωισμούς και δόξες όταν επισφραγίζεται από ένδοξο θάνατο είναι προτιμότερη από μια μακρά , ειρηνική αλλά και άδοξη ζωή, που τη σφραγίζει ο φυσικός θάνατος. Τονίζεται λοιπόν λίγο παράδοξα η αξία της ζωής μέσα από το θάνατο. Δίνεται έμφαση στον δεύτερο.

ΕΠΙΚΗ ΕΙΡΩΝΕΙΑ: ονομάζεται μια τεχνική στην πλοκή του μύθου, που παρουσιάζει έναν ήρωα να αγνοεί την αλήθεια, την οποία όμως γνωρίζουν άλλα πρόσωπα του έργο και κυρίως οι ακροατές. (πχ. ο Τηλέμαχος δεν γνωρίζει σε αντίθεση με εμάς ότι ο Μέντης είναι η Αθηνά ή ότι ο νόστος έχει αποφασιστεί. )

Όταν ένας ήρωας αγνοεί την τραγικότητα της κατάστασης του, ενώ οι άλλοι τη γνωρίζουν, τότε έχουμε τραγική ειρωνεία (οι μνηστήρες δεν γνωρίζουν το άδοξο τέλος σε αντίθεση με την Αθηνά και τους ακροατές του έπους, οι οποίοι ήδη γνώριζαν όλη την υπόθεση).

Άλλα σημεία ειρωνείας: στ. 179-180 και 184 (ο Τ. θεωρεί τον Οδυσσέα νεκρό)

Στ. 182(Ο Τ. θεωρεί την ευχή του απραγματοποίητη), στ.260( Ο Τηλέμαχος κατηγορεί τους θεούς ενώ αυτοί θα τον βοηθήσουν εκτός από τον Ποσειδώνα)

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Η τριτοπρόσωπη περιγραφική αφήγηση είναι περιορισμένη. Η ενότητα αποτελείται από 4 ζευγάρια λόγων (διάλογος). Έτσι διακρίνεται από ζωντάνια, θεατρικότητα.

Οι σκηνές είναι της ενότητας είναι δύο:1) συζήτηση 2) αποχώρηση Αθηνάς.

• Πρώτο ζευγάρι λόγων (στ.174-231): Ο Τηλέμαχος περιγράφει την κατάσταση στο παλάτι και κάνει τυπικές ερωτήσεις ενώ η Αθηνά δείχνει αισιόδοξη και ζητά να βεβαιωθεί η ταυτότητα του Τηλέμαχου.
• Δεύτερο ζευγάρι λόγων (στ.236-255): Ο Τηλέμαχος επιβεβαιώνει την καταγωγή του, εκφράζει απαισιοδοξία ενώ η Αθηνά αρνείται τις θέσεις του Τηλέμαχου και ζητάει πληροφορίες για τους μνηστήρες.
• Τρίτο ζευγάρι λόγων (στ.256-339): Ο Τηλέμαχος παρουσιάζει τα προβλήματά του και η Αθηνά τον ενθαρρύνει-συμβουλεύει.
• Τέταρτο ζευγάρι λόγων (στ. 340-353): Ο Τηλέμαχος προτείνει λουτρό και δώρα ενώ η Αθηνά αρνείται την προσφορά και χάνεται πετώντας.

ΣΗΜΕΙΑ ΜΕ ΠΡΟΕΙΔΟΠΟΙΗΣΗ

Στ. 217-19: επιστροφή Οδυσσέα και περιπέτειες στη θάλασσα.

Στ. 226: ο νόστος του Οδυσσέα.

Στ. 278-279: το δολοφονικό σχέδιο των μνηστήρων.

Στ. 282-3, 294-5 και 328-329: μνηστηροφονία

Στ. 315-6: ταξίδι Τηλέμαχου στην Πύλο και Σπάρτη.

ΘΕΣΜΟΙ-ΑΞΙΕΣ-ΕΘΙΜΑ ΕΠΟΧΗΣ

Θεσμοί:

-Φιλοξενία

- Ανταλλακτικό εμπόριο(δεν είχαν εφευρεθεί τα νομίσματα)

- Συνέλευση πολιτών (αδιαμόρφωτος τότε δημοκρατικός θεσμός απλά για ενημέρωση και όχι για λήψη αποφάσεων ή ψήφιση νόμων)

- Αυτοδικία

- Γάμος-προίκα

- Το επάγγελμα του μάντη (είχε το χάρισμα να βλέπει το μέλλον μέσα από σημάδια)

- Η κληρονομική βασιλεία περνάει κρίση τα γεωμετρικά χρόνια και αποτυπώνεται στα ομηρικά έπη (αναχρονισμός).Αυτό φαίνεται από το γεγονός ότι οι αριστοκράτες μνηστήρες επιδιώκουν το θρόνο ενώ νόμιμος διάδοχος είναι ο Τηλέμαχος αλλά κυρίως από το γεγονός ότι ο Οδυσσέας ανέθεσε σε ένα φίλο του, τον Μέντορα να εποπτεύει το παλάτι κατά την απουσία του και όχι τον Λαέρτη.

Αξίες:

- To μεταπολεμικό ειρηνικό ιδανικό της ευτυχισμένης ζωής μέχρι τα γεράματα

- Το ηρωικό ιδανικό του ένδοξου θανάτου και της υστεροφημίας.

Ο Τηλέμαχος έχει κάθε λόγο να εκφράζει αρχικά το πρώτο : ο ίδιος είναι θύμα του πολέμου ωστόσο και τα δύο ιδανικά συνυπάρχουν (αν και κερδίζει έδαφος το πρώτο)

Έθιμα:

- Ταφικά (τύμβος= ένας σωρός από χώμα που υψωνόταν πάνω στο τάφο ώστε να είναι περίβλεπτος δηλαδή να φαίνεται από παντού, κτερίσματα= πολύτιμα προσωπικά αντικείμενα του νεκρού , ταφικές τιμές, κενοτάφιο =τάφος χωρίς σώμα)

- Λουτρό και ανταλλαγή δώρων (πλαίσιο φιλοξενίας)

ΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ

1. Να ξαναγράψετε με δικά σας λόγια την πλαστή ιστορία της Αθηνάς.
2. Σε ποια τεκμήρια στηρίζει η Αθηνά την αισιόδοξη μαντεία της;
3. Πώς δημιουργείται το κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στον Μέντη και τον Τηλέμαχο;
4. Σε ποια κατάσταση βρίσκεται ο Λαέρτης όλον αυτό τον καιρό;
5. Τι είναι το ηρωικό ιδανικό και σε ποιο στίχο ο Τηλέμαχος το απαρνείται στιγμιαία; Πώς το δικαιολογείτε;
6. Πώς προβάλλεται ο χαρακτήρας του Οδυσσέα μέσα από τα λόγια του Τηλέμαχου και της Αθηνάς;
7. Πολλοί μελετητές υπογραμμίζουν τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της Οδύσσειας (στο επίκεντρο ο άνθρωπος και όχι πια τόσο οι θεοί).